O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent farmatsevtika instituti “Biotexnologiya” kafedrasi

2-matn

Tebain olish texnologiyasi

Tebain mayda kristall kukun bo’lib, sarg’ish ranglidir. Tebain xloroformda oson, spirtda qiyin eriydi. Suyuqlanish harorati 191-193⁰ C. Tebainni preparatdagi tarkibi 99 % dan kam emas. Tebain opiy alkaloidlari qatorida fiziologik ta’siri bo’yicha narkotik emas zahar hisoblanadi. Tebain asos tekodin olishda yarim mahsulot sifatida ishlatiladi. Tebain olishda boshlang’ich mahsulot sifatida tebainli “mum” ishlatiladi. Bu mahsulot papaverin ajratib olingandan so’nggi mahsulotdir. Tebain mumida alkaloidlar miqdori oliy navining sifatiga bog’liq bo’lib, 6 dan 15 % gachadir. Tebainni tebain mumidan ajratib olish uchun uning salitsil kislota bilan izopropil spirtda yomon eriydigan tebain salitsilat tuzini hosil qilish xususiyatidan foydalaniladi.

Texnik salitsilat tebainni olish. Cho’yan emallangan qurilmaga tebain mumi joylashtiriladi. Aralashmani 35-40⁰ C gacha qizdirib turib aralashtiriladi. So’ngra 20-25⁰ C gacha mahsulot sovutiladi. Yuvindi suvni dekontatsiyalab, kodeinni ajratish uchun yuboriladi.

Yuvilgan mumga izopropil spirti quyib, 60⁰ C gacha qizdiriladi. Mum to’liq spirtda erishi kerak. Spirtli eritmani nordonlashtiriladi. Aralashtirib turilgan holda salitsil kislotani oz miqdordan qo’shib turiladi. Nordonlashtirilgan maxsulotni tebain salitsilatni kristallash uchun 1.5-2 kunga sovuqda qoldiriladi. Salitsilat tebainni 50-60⁰ C da 20-30 soat davomida quritgich shkafida quritiladi.

Salitsilat tebainni qayta kristallash. Apparatga salitsilat tebain va suv solinadi. Tarkibni qaynatguncha qizdiriladi, so’ngra nutch-filtrda filtrlanadi. Qaynoq filtrga gidrosulfit natriy qo’shilib, eritmani 12 soatga kristallash uchun qoldiriladi. So’ngra sentrifugada fugatlanadi. Fugatlangan tebain salitsilatni ikki kun davomida 60⁰ C da quritiladi.

Tebain asosni olish. Apparatga suv va tebain salitsilat solinadi. So’ng eritmaga faollashtirilgan ko’mir qo’shiladi va nutch-filtrda filtrlanadi. Filtratni cho’yan emallangan idishga yuboriladi va gidrosulfit natriy qo’shiladi. 50-60⁰ C haroratda tebainni 25% ammiak eritmasi bilan ishqoriy muhitgacha cho’ktiriladi. Reaktsion massani 20⁰ C gacha sovutiladi va cho’kkan tebainni sentrifugada fugatlanadi. Tebain asosni bir kun davomida quritgich shkafida quritiladi.

Tebain asosni qayta kristallash. Cho’yanli emallangan idishga tebain va izopropil spirt joylashtiriladi. Tarkibni qaynaguncha qizdiriladi, so’ng 70⁰C gacha sovutiladi, faollashtirilgan ko’mir qo’shib aralashtiriladi va eritmani nutch-filtrda filtrlanadi. Tarkib filtratni 15⁰ C gacha sovutiladi, cho’kkan tebainni sentrifugada fugatlanadi va ikki marta izopropil spirt bilan yuviladi.Tebain asosni quritgich shkafida quritiladi. Qoldiq eritmalar va ko’mirlar alohida tozalanadi. Tebain fabrikatni umumiy chiqish 35,3 % ni tashkil etadi.