O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

1.2.  BUDJET TIZIMI VA UNING PRINTSIPLARI. 

 

 

                                                        “Hammamizda ham bir xil qobiliyat  

bo’lmasligi mumkin, lekin hammamizda  

qobiliyatni rivojlantirish uchun bir xil  

imkoniyat mavjud” 

A.P.J Abdul Kalam

 

 

 

 

 

 

 

Oksford  lug’atida  keltirilishicha,  budjet  –  ma’lum  davr  uchun  daromad  va 

xarajatni  hisoblash  degan  ma’noni  anglatadi:  Moliya  Vaziri  tomonidan  yillik 

daromad va xarajatlarni  muntazam baholash ya'ni  oldinga qo’yilgan maqsadga 

muvofiq  kerakli  pul  mablag’ini  anglatadi.  Merrayam-Vebster  lug’atiga  ko’ra, 

Budjet  qanday  qilib  sarflanishi  rejalashtirilganligiga  bog’liq  holda  sarflanishga 

qodir  bo’lgan  pul  mablag’i  miqdoridir  ya'ni,  pul  miqdorini  qancha  sarflanishi 

mumkinligini  va  kelajakda  qancha  sarflanishidir.  Bu  hukumat  tomonidan 

belgilangan davr ichida qancha sarflanishi rejalashtirilganligi va xarajatlar uchun 

qancha  to’lanishi  haqidagi  rasmiy  ma’lumot.  Rene  Stourmning  fikriga  ko’ra: 

Budjet    so’zi  15-asrlarda  paydo  bo’lgan  bo’lib,  O’rta  asrlardagi  Fransuz 

tilidan  “bougette”,  qadimgi  fransuz  tilidagi  “bouje”,  ya’ni  “charm  sumka, 

hamyon,  kichik  charm  sumka”,  lotin  tilidagi  “bulga”  so’zidan  olingan  bo’lib, 

“charm  sumka”  degan  ma’nolarni  anglatadi.  Zamonaviy  moliyaviy  ma’nosi 

(1973)  g’aznachilik  vaziri  fiskal  rejalarini  o’zining  hamyonida  saqlashi  degan 

tushunchani  beradi.  Boshqa  ma'nosi    18-asrda  “yangiliklar  shodasi”  bo’lib 

ko’chdi, shu sababdan bu so’zni ishlatish ayrim gazetalar uchun sarlavha sifatida 

ishlatilgan. 

 

---

 

 

17 

      

 

“budjet  –  davlatning  yillik  tushumi  va  xarajatlarini  prognoz  qiladi  va 

tasdiqlaydi”

2

. 

Davlatning  budjet  tuzilishi  turli  darajadagi  budjetlarning  turlarini,  har  bir 

budjet bo‘g‘inining tayinlanishini, turli pog‘onadagi budjetlar o‘rtasida daromad va 

xarajatlarning  taqsimlanishini,  ularning  amal  qilish  tamoyillarini,  markaziy 

hukumat  va  mahalliy  hokimiyat  organlarining  budjet  tizimini  boshqarishdagi 

vakolatlarini  belgilab  beruvchi  yuridik  me’yorlarga  asoslanadi.  Budjet  tizimi 

mamlakatda  amal  qiluvchi  barcha  darajadaga  budjetlar  yig‘indisini  bildiradi. 

Demak,  Budjet  tuzilishi  mamlakatning  davlat  budjeti  va  budjet  tizimini,  uning 

bo‘g‘inlari  o‘rtasidagi  o‘zaro  munosabatlarni  tashkil  qilish  shakllarini,  budjet 

tasnifini,  budjet  tizimiga  kiradigan  barcha  darajadagi  budjetlar  faoliyatining 

huquqiy  asoslarini,  budjetlar  tarkibi  va  tuzilmasini,  budjet  mablag‘larini 

shakllantirish  va  sarflashdagi  tartib-qoidalar  va  boshqalarni  belgilab  beradi  (1-

rasm).  

 

                                                           

2

Makarand A.Paithankar. Public Budgeting theory and practice, CreateSpace USA, 2016. p.20 

---

 

 

18