O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

Egri (bilvosita) soliqlar: 



 

qo’shilgan qiymat solig’i;  



  aktsiz solig`i;  



  bojxona bojlari;  



 

jismoniy shaxslardan olinadigan yagona boj to’lovi;  



   transport  vositalari  uchun  benzin,  dizel  yoqilg’isi  va  gaz 

iste’moliga jismoniy shaxslardan olinadigan soliq 

 

Mol-mulk solig’i varesurs to’lovlari: 



  mol-mulk solig’i; 



  yer solig’i; 



  yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq; 



  suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq 

 

Ustama foyda solig'i 

 

 

Boshqa daromadlar 

---

 

 

156 

      

 

To’g’ri  soliqlar  bo’yicha  to’g’ridan-to’g’ri  daromaddan  soliq  to’langanligi 

uchun  soliqlar  stavkasining  kamaytirilishi  korxonalar  daromadining  ko’p  qismini 

ularga  qoldirib,  ular  investitsiya  faoliyatini  kengaytirish  imkonini  yaratadi  va  shu 

yo’l  bilan  bozor  iqtisodiyotining  rivojlanishiga  turtki  beradi.  Bu  soliqlarning 

stavkalari  ko’paytirilsa,  korxonalarning  biznes  imkoniyatlari  kamaya  borib, 

iqtisodiy  rivojlanishni  susaytiradi.  Demak,  bu  guruh  soliqlarning  stavkalari 

to’g’ridan-to’g’ri bozor iqtisodiyoti bilan chambarchas bog’liqdir.  

Egri  soliqlarning  yuridik  jihatdan  to’lovchilari  mahsulot  (ishlar,  xizmatlarni) 

yuklab  yuboruvchilar  (xizmat  ko’rsatuvchilar)  bo’lib,  soliqning  haqiqiy  o'g’irligi 

keyingi (so’nggi) iste’molchining zimmasiga tushadi, ya’ni bu yerda haqiqiy soliq 

to’lovchi  yashiringan.  Bu  soliqlarning  summasi  tovar  (ish,  xizmat)  narxi  ustiga 

ustama  ravishda  qo’yiladi.  Bu  soliqlarning  ijobiy  tomoni  respublikada  ishlab 

chiqarilgan  tovarlarning  chetga  chiqib  ketishini  chegaralaydi,  mamlakat  ichida 

tovarlar  ko’p  bo’lishiga  yordam  beradi.  Egri  soliqlar  orqali  tovarlar  qiymati 

oshirilmasa,  bozorlarda    ularning    taqchilligi  ortadi.  Egri  soliqlar  stavkasining 

asosli  ravishda oshirilishi korxonalar  faoliyatining  moliyaviy  yakuniga  to’g’ridan 

to’g’ri  ta’sir  etmaydi,  ya’ni  investitsion  faoliyatini  qisqartirmaydi.  Ammo  soliq 

stavkasi  tahlil  qilinmasdan  oshirib  yuborilsa  korxonalar  sotish  qiyinchiligiga 

uchrab, foyda olishni ham, budjetga to’lovlarni ham kamaytirishi mumkin.  

Bu  soliqlarning  yana  bir  tomoni  -  muomaladagi  ortiqcha  pul  massasini 

kamaytirib, inqirozni jilovlab boradi. Biroq bu soliqlar mehnat bilan band bo’lgan 

aholining  real  daromadlarini  pasaytiradi.  Korxonalarda  to’g’ri  soliqlar  stavkasini 

kamaytirish  hisobiga  berilgan  imkoniyat  ko’proq  mahsulot  ishlab  chiqarishni 

ko’paytirib, tovarlar assortimentining oshishini ta’minlashi kerak.  

Jahon  soliq  amaliyotida  to’g’ri  va  egri  soliqlar  nisbatiga  qarab  u  yoki  bu 

mamlakat  iqtisodiyotining  rivojlanish  darajasini  yoki  iqtisodiy  qiyinchiliklarni 

tahlil qilib berish mumkin. Masalan. AQSh da to’g’ri soliqlar salmog’ining budjet 

daromadida 90 foizga yaqin bo’lishi, bu yerda rivojlangan bozor iqtisodiyoti amal 

qilayotganidan darak beradi.  

---

 

 

157 

      

 

1-jadval.