Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Boshqarish funksiyalari - ko‘p qirrali tushunchadir. Shu sababli ularni muxim 

belgilar bo‘yicha turkumlarga ajratib o‘rganish zaruriyati tug‘iladi. 

Boshqaruv  funksiyalarining  mohiyati,  klassifikatsiyasi  va  mazmunini  o‘rganish 

boshqaruvning  butun  jarayonini  tartibga  solib  turish  uchun  o‘ta  muximdir,  chunki 

yuqorida  ta’kidlaganimizdek,  boshqaruv  mazmuni  jarayon  sifatida  uning 

funksiyalarida namoyon bo‘ladi. 

G‘arb  menejmentining  bugungi  zamonaviy    nazariyasi  boshqarish 

funksiyalarini  turkumlashda  eng  avvalo  uning  quyidagi  asosiy  (umumiy) 

funksiyalariga ustuvorlik berishadi: 

                                                 

9

 Qarang: o`zbek tilining izo¦li lu¨ati. M., “Rus tili”, 1981, T,II, 308 - bet. 

10

 o`sha erda, TI 170 - bet. 

---

368 

 



  rejalashtirish; 



  tashkil qilish; 



  tartibga solish va muvofiqlashtirish; 



  nazorat; 



 

rag‘batlantirish (motivlashtirish). 

Bu  funksiyalar  boshqaruvning  barcha  bo‘g‘inlarida  va  hamma  bosqichlarida 

quyidagi izchillikda amalga oshiriladi. 

Demak,  boshqarish  dastlab  rejalashtirishdan  boshlanib,    faoliyatni  tashkil 

qilish,  uni  tartibga  tushirish,  muvofiqlashtirish  bilan  davom    ettirilib,  nazorat  bilan 

tugaydi. Bu erda rag‘batlantirish barcha funksiyalar jarayonida o‘z aksini topadi. 

 

Bu  funksiyalar  boshqaruvning  hamma  bosqichlariga  xos  bo‘lgan  umumiy  

xususiyatlarga  ega  bo‘lib,  boshqaruv    apparatining  barcha  rahbarlari  va 

mutaxassislari faoliyatida mavjud bo‘ladi. Ularni, shuningdek, boshqaruvning hamma 

tomonlarini  qamragan  funksiyalar  deyish  mumkin,  chunki  ular  boshqaruv  tizimini 

xam bo‘yiga (vertikal tomondan), xam eniga (gorizontal tomondan) qamrab oladi. 

 

Boshqarish  funksiyasini  turkumlashning  ikkinchi  yondoshuvida  boshqarish 

ishini aniq  ijrochilar bo‘yicha taqsimlashga ustuvorlik beriladi. Bunda bir butun  aniq 

funksiyalar  tizimi  ajratiladi.  Masalan,    zamonaviy  g‘arb  firmalarida  ishlab 

chiqarishga    oid  20-25  tadan    kam  bo‘lmagan  funksiyalar    ajratiladi.    Bular 

quyidagilardir: 



  asosiy ishlab chiqarishni boshqarish; 



  qo‘shimcha ishlab chiqarishni boshqarish; 



  ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni boshqarish; 



  marketingni  boshqarish; 



  moliyaviy boshqarish; 



  sifatni boshqarish; 



  mehnatni boshqarish; 



  xodimlarni boshqarish; 



  innovatsiyani boshqarish va xokazo. 

 

Bunday  xolda  ishlab  chiqarishni  boshqarish  faoliyatining  ayrim  turlari  va 

soxalari aloxida ajralib turadi. 

Boshqarishning  yuqoridagi  sanab  o‘tilgan  asosiy  funksiyalari  ularning  ishlab 

chiqarishni  boshqarish    jarayonidagi  o‘rni  o‘ta  muxim  va  zarur  bo‘lganligi  tufayli 

yanada batafsilroq ko‘rib chiqamiz.   

 

Boshqarish faoliyatining turlariga ko‘ra, funksiyalar quyidagicha bo‘ladi:  



 boshqarishning iqtisodiy funksiyalari; ya’ni: 



  mablag‘larning doiraviy oborotini amalga oshirish; 



  mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish; 



  marketing xizmatini uyushtirish; 



 

foyda olishni ta’minlash va x.k. 



 boshqarishning sotsial funksiyalari, ya’ni: 



  mehnat sharoitini yaxshilash, 



  xodimlarning uy-joyga extiyojini, sotsial madaniy-ma’naviy extiyojlarni qondirish; 

---

369 

 



 

moddiy rag‘batlantirishni ta’minlash; 



  ijtimoiy ximoyani ta’minlash va x.k. 



 boshqarishning ma’naviy - ma’rifiy funksiyalari, ya’ni: 



  xodimlarni  insoniylik,  yaxshilik,  mexr-shafqatli  va  o‘zaro  munosabatlarda  sabr-

toqatli bo‘lish ruxida tarbiyalash; 



  xodimlarni  Vatanga  muxabbat,  insonparvarlik  ruxida  tarbiyalash,  xalollikni, 

adolat tuyg‘usini, bilim va ma’rifatga intilishni tarbiyalashga xizmat qilish va x.k. 



 boshqarishning tashkiliy funksiyalari, ya’ni: 



  ishlab chiqarishni tashkil qilish; 



 

o‘zaro aloqalarni o‘rnatish va muvofiqlashtirish; 



 

barcha  bo‘g‘in  va  bo‘limlar  o‘rtasida  vazifalar  taqsimoti,  xuquq  berish  va 

boshqarish apparati xodimlari o‘rtasida mas’uliyatlarni belgilash; 



  boshqarishning aniq uslubini tanlash va qaror qabul qilishda ish tartibi izchilligi, 

axborotlar oqimini tashkil qilish va x.k. 

 

Qayd  qilingan  funksiyalar  bir-biri  bilan  bog‘liq  va  ma’lum  darajada  tartibga 

solingan  ko‘p  unsurlardan,  komponentlardan  iborat  bo‘lib,  ular  yaxlitlikka  ega. 

Shuning uchun xam  boshqarish jarayonida ularning birortasi xam e’tibordan chetda 

qolmasligi kerak. 

 

Boshqarishning  funksiyalaridan  yana  biri  -  bu  tarmoqli  boshqarish  bilan