Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

2-jadval. 

Xizmatchilar mehnatining mazmuni va ish vaqtlari sarflanishini  o’rganishning 

har xil  usullarini qo’llashning maqsadga muvofiqligi 

Usul 

Qo’llashning maqsadga 

muvofiqligi 

Afzalliklari 

Foydalanishdagi 

qiyinchiliklari va 

kamchiliklari 

Ish vaqtini 

o’zini o’zi 

suratga olish 

(mehnat ele-

mentlarining 

ro’yxatisiz) 

Ishni tashkil qilishning 

boshlang’ich o’rganishida.  

Mehnatning mazmuni va 

ish vaqti sarflanishini bir 

vaqtda o’rganishda.  

Anketa surovlari ele-

mentlariga ega tadqi-

qotlarning kichik 

ko’lamlarida     

Tejamli  

Ma’lumotlarni guruhlarga 

ajratish va  

ishlab chiqishdagi mu-

rakkablik.  Natijalarning 

etarlicha aniq emasligi.  

Xodimning aybi bo’yicha 

ish vaqtini yo’qotilishini 

to’liq aniqlamaydi   

Ish vaqtini 

o’zini o’zi 

suratga olish 

(mehnat 

elementla-

rining 

ro’yxati bilan 

ish vaqtini 

Mehnatning mazmunini 

oldindan o’rganish 

sharoitlarida.   

Tadqiqotlarning kattaroq 

ko’lamlarida. Mehnatning 

mazmunini oldindan 

o’rganish sharoitlarida     

Ko’p mehnat 

talab qilmaydi, 

tejamli 

ma’lumotlarni 

ishlab chiqishda 

qulay.  

Natijalarning 

o’zini o’zi suratga 

Natijalarning yetarlicha 

aniq emasligi.  

Xodimning aybi bo’yicha 

ish vaqtini yo’qotilishini 

to’liq aniqlamaydi.  

Tejamli emas, o’tkazish 

ko’p mehnat talab qiladi, 

xodimlarga qoniqarsiz ta’sir 

---

480 

 

suratga olish) 

olishga qara-

ganda kattaroq 

aniqligi  

Boshqa usullar 

bilan olingan 

ma’lumotlarni 

nazorat qilish 

uchun foydalanish 

mumkin  

ko’rsatadi 

Bir 

zumli 

kuzatish usuli 

Ommaviy kuzatishlarda 

tanlab olish usuli kabi 

qo’llaniladi. 

Mehnatni tashkil qilishni 

boshqa usullari bilan 

oldindan o’rganish 

maqsadga muvofiqdir. 

Boshqa usullar bilan 

olingan natijalarni nazorat 

qilish usuli kabi qo’llaniladi 

Natijalarning 

yetarlicha aniqligi, 

tejamligi 

Ko’zatuvchilarning yuqori 

malakasini talab qiladi 

Anketali  va 

og’zaki 

so’rovlar 

Zarur bo’lganda bevosita 

ishlovchilarning 

muammolari va ularning hal 

qilish yo’llari haqidagi 

fikrlarini aniqlash 

So’ralayotgan 

tadqiqotning 

predmeti va 

muammoni hal 

qilish yo’llarini 

g’oyatda chuqur 

biladilar 

Anketani tuzuvchining 

yuqori malakasini talab 

qiladi. 

So’ralilayotganlarning 

sub’ektiv  fikriga asoslanadi  

- bir  zumli  kuzatishlar  usuli,  har  xil  kategoriyali  MTX  va  xizmatchilar 

mehnatining  mazmuni  va  ish  vaqtini  sarflanishini  o’rganish  uchun  qo’llaniladi. 

Kuzatishlarni  o’tkazish  tamoyili  va  uslubiyoti  ishchilar  mehnatini  sarflanishini 

o’rganish  kabidir,  faqat  ba’zi  bir  xususiyatlar  mavjud.  MTX  va  mutaxassislar 

mehnatiga  nisbatan  qayd  etish  payti  deb  kuzatiluvchini  kuzatuvchi  nazar  doirasiga 

tushgan paytini hisoblash kerak.  

Xodim  ish  joyida  yo’q  bo’lganda  kuzatuvchi  uni  yo’q  bo’lganligi  sabablari 

haqidagi ma’lumotlarini qayd daftarda qilingan yozuvi bo’yicha olishi mumkin. 

Mehnatning  mazmuni  va  vaqtni  sarflanishi  tuzilishini  o’rganishning  har  bir 

usulini  ma’lum  sharoitlar  uchun  qo’llash  mumkin,  u  tegishli  afzalliklar  va 

kamchiliklarga ega .  

Teranlik  darajasidagi  qadriyatlar,  shaxsiyat  va  ishdagi  afzaliklar  juda  xam 

muxim  bo’lib  qoladi.  Juda  xam  chuqur  darajadagi  bunday  farqlar,  tashkiliy  ishlar, 

rag’batlantirish,  muomalada  bo’lish,  liderlarga  o’z  munosabatini  bildirish, 

muzokaralar  olib  borish  va  umuman,  ishda  o’zini  qanday  tutishga  odamlar  e’tibor 

bilan ta’sir ko’rsatishayotganining ko’rish mumkin. Nima uchun xilma-xillik mehnat 

zaxiralari bunchalik muxim ahamiyat kasb etadi? 

---

481 

 

Xilma-xillik  uchun  In’s  top-50  kompaniyalari  xilma-xillik  ro’yxatida 

baholangan  raqamni,  AT&T  kompaniyasining  ovozli  aloqa  xizmati  xilma-xillikning 

kuchli afzallik jihatlarini e’tirof etadi. 

Xilma-xillik  bo’yicha  kompaniya  direktori  shunday  deydi:  “turli-tuman, 

isde’dodli  va  o’z  ishiga  sitqi  dildan  munosabatda  bo’ladigan  odamlar  AT&T  ning 

muvaffaqiyatlari uchun muxim ahamiyatga ega. Yaxshi ma’lumotli, xilma-xil ishchi 

kuchini  investitsiya  bilan  ta’minlash  orqali  raqamli  sohada,  global  iqtisodiyotda 

Amerikaning lider bo’lib qolishiga yordam berishimiz mumkin.” 

BP  Britaniya  –  energetika  kompaniyasi  shunday  hisoblaydi:  yetkazib  beruvchi 

tarqatish  orqali,  ya’ni  mahsulot  yetkazuvchi  ayollar  va  ozchilikdan  foydalanish 

shundan kafolat beradiki, kompaniya juda ham past narxda eng yaxshi mahsulotlar va 

xizmat ko’rsatish turidan bahramand bo’ladi.