|
Vaziyatni tahlil qilish va muammoni aniqlashda ko‘p omillarga e’tibor qaratish
kerak. Chunki, qarorni ishlab chiqish jara¸ni vaziyatni tahlil qilish va vazifani aniqlab
olishdan boshlanadi. Vaziyatni tahlil qilish quyidagilarni amalga oshirishni talab
qiladi:
*tahlil qilina¸tgan ob’ekt holatinib uning sifat jihatlarini, resurslar bilan
ta’minlanganligini tahlil qilish;
*mazkur ob’ekt samaradorligini jaxonning eng yuqori samaraga ega bo‘lgan mos
ob’ekt bilan taqqoslash;
*taqqoslana¸tgan ob’ektlar ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi tafovutlar sababini aniqlash;
*adabi¸tlar manbaini, ilmiy tadqiqot ishlari bo‘yicha hisobotlarni, patent fondi,
iste’molchilar imkoniyatlari va davolarini taqlil qilish;
*ishlab chiqaruvchi va iste’molchilardagi ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik
darajasini tahlil qilish;
*mazkur ob’ektning taraqqi¸t yo‘nalishini shakllantirish va x.k.
Boshqarish jara¸ni xamisha biron-bir masalani xal qilishdir, chunki tashkiliy jara¸nlar
buzilishi tufayli belgilangan parametrlardan og‘ish sodir bo‘ladi, yangi tashkiliy jara¸nlarga
zaruriyat tug‘iladi, natijada ishlab chiqarish sharoitlari o‘zgaradi. Binobarin, birinchi
navbatda ishlab chiqarish oldida kanday muammo paydo bo‘lganligini bilish, uni umumiy
tahlil qilish va xal etish zaruriyatini aniqlash kerak.
Qaror qabul qilish zaruriyati va taxdid qilina¸tgan ob’ektdagi aniq vaziyat aniqlangach
turli yo‘llar bilan erishiladigan qaror maqsadida shakllantiriladi va uning echimi bo‘yicha
vazifalar belgilanadi. Qaror maqsadi yuqori organ tomonidan ko‘rsatib berilishi ¸ki
mamlakatda yuzaga kelgan vaziyatga belgilanishi mumkin. Masalan, respublikamiz uchun
g‘alla etishtirishni keskin ko‘paytirish va bir qator muloxazalarga ko‘ra, donni etishtirishga
eng yaxshi moslashadigan tumanlar aniqlanadi. Vazirlik ularning ixtisoslashuvini
o‘zgartirish to‘g‘risida qaror qabul qiladi va buning uchun u tumanlarni don etishtirishga
ko‘chirish rejasini ishlab chiqadi. Tuman rahbarlari topshiriq olgach, qaror ishlab chiqishga
xar tomonlama tay¸rgarlik ko‘radi.
Bu erda asosiy maqsad va vazifa xalq xo‘jaligiga zarur don mahsulotini etishtirishdir.
Shunday qilib muammoni aniqlash quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi.
Mezonlarni tanlash vazifalarning xar xil variantlarini muxokama qilish, ularning
kuchli va zaif tomonlarini aniklashdan boshlanadi. Bu masalani xal qilishda taklif qilingan
variantlarni Iqtisodiy tax,lil qilish muxim ahamiyatga ega. Berilgan variantlarni echishda
matematik, grafik, mantikiy va boshqa usullar qo‘llaniladi.
410
Tanlab olingan variantning muvofiqligi va afzalligi iqtisodiy, ijtimoiy, si¸siy, texnik va
boshqa mezonlarni bo‘yicha umumiy tarzda baholanadi. Eng kulay qarorlarni ishlab
chiqish ko‘p jihatdan omilkor kishilarning va ayniqsa kelgusida shu qarorni
bajaruvchilarning fikri nakadar to‘la hisobga olinganligiga bog‘liq.
Mezonlar tanlab bo‘lingach endi anik omillar va sharoitlarni tanlashga o‘tiladi. Zero,
ishlab chiqarish natijalari va maqsadning amalga oshuvi shularga bog‘lik bo‘ladi. Bularga
yana resurslar (moddiy, moliyaviy, mehnat), texnika va texnologiya, topshirikni bajarishga
ketadigan vaqt, xom-ash¸ etkazib beruvchilar, o‘zaro aloqalar va xakozalar kiradi.
Mezonlar aniqlanib bo‘lingach qaror tay¸rlashning navbatdagi bosqichiga o‘tiladi. Bu
bosqichda quyilgan vazifani bajarish modeli ishlab chiqiladi.
Model - bu botsshcharish oldida turgan vazifani xal etish sxemasidir.
Model oddiy ¸ki programmalashni talab qiluvchi murakkab bo‘lishi mumkin.
Murakkab qarorlarni qabul qilishda matumatik ¸ki statistik modellardan foydalaniladi. Bu
modellar muammolarni miqdor jihatdan tavsiflaydi va optimal variantli boshqarish qarorini
qabul qilish uchun asos xizmatini o‘taydi.
Modellashtiroish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
tahlil qilinadigan muammolar tarkibiy qismlarga bo‘linadi, omillar aniqlanadi;
Tanlab olingan omillarning o‘zaro aloqasi aniqlanadi, o‘zaro ta’siri baholanadi,
vazifani xal etish modeli belgilanadi;
*tadbirlar majmuasi ishlab chiqiladi;
*qarorlar variantlarning samaradorligi ularni amalga oshirish yo‘llari aniqlanadi.
Bularni quyidagi sxemada ifodalash mumkin:
Qaror modeli ishlab chiqish
Qarorni modellash
Model mak, bo‘lligini baholash
Algoritm tuzish
Dastur tuzish
Qarorlarni tanlash va ularni uzil-kesi qabo‘l qilish rahbarlar tomonidan amalga
oshiriladi. Bunda rahbar qarorni yakkaboshchilik asosida qabo‘l qilishi mumkin. Odatda
yakkaboshchilik ko’pchilik fikri bilan kushib olib boriladi, ya’ni:
*tanlangan qaror variantini tegishli tashkilotlar bilan kelishib olinadi;
*qaror uzil-kesil qabo‘l qilinadi va Hujjat (buyruk, farmoyish berish, rejani tasdiklash
va x. k.lar) bilan rasmiylashtiriladi;
*qaror aniq ijro etuvchi shaxslarga etkaziladi. Xar bir qarorni qabo‘l qilishda rahbar
boshqaruv mutaxasssislari tavsiya etgan quyidagi Yuta tamoyilga amal qilsa foydadan xoli
bo‘lmas edi:
Tafsilotlarni bilib olishdan oldin muammoni to‘laligicha tasavvur qil.
Extimol tutilgan hamma variantlarni ko‘rib chiqmaguncha qadar qaror qabul qilish.
Xatto hamma tan olgan xaqiqatlarga xam shubxa bilan qara, ularni rad etishdan
qo‘rqma.
Muvaffaqiyat juda oz bo‘lib ko‘ringanda xam oldinda turgan muammoga turli xil
nuqtai nazarlardan qarashga intiladi.
Xal qilinadigan muammoning mohiyatini yaxshiroq tushunib olishga o‘xshashlikni
izla.
411
Xaqiqatga yaxshilashish uchun imkoni boricha ko‘proq savollar ber.
Xa¸lingga kelgan birinchi qaror bilan kanoatlanib qolma.
Uzil-kesil qaror qabul qilishdan oldin o‘z muammolarning xaqida biron bir kishi bilan
gaplashib ko‘r.
O‘z sezgi va xayajoningga e’tibor bilan qara.
Xar bir kishi xa¸tga va xar kuni paydo bo‘lib turadigan muammolarga o‘z nuqtai
nazaridan qarashini unutma.
Imkoni boricha kamrok farmoyish berish kerak. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, farmoyish
qanchalik ko‘p bo‘lsa, uni bajarish va ijrosini nazorat qilish shunchalik qiyin bo‘ladi. Bir
vaqtda bir necha farmoyish berish tavsiya etilmaydi. Topshiriklarni xar xil vaqtda bajarilish
izchilligiga qarab berish maqsadga muvofikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
