O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

Ikkinchi mustahkamlik nazariyasi
ni birinchi marta 1682 yilda Mariot taklif 
qilgan bo’lib, u murakkab kuchlanish holatidagi jismning eng katta nisbiy cho’zilishi 
asosida hisob yurgizish kerak degan fikrni bayon etgan edi. O’z vaqtida bu 
nazariyaning to’g’riligini bir necha olimlar o’z tekshirishlari bilan tasdiqladilar. Bu 
nazariyaga muvofiq murakkab kuchlanish holatidagi jismda havfli holat uning eng 
katta nisbiy cho’zilishi shu jism materialidan yasalgan namunaning oddiy 
cho’zilishdagi havfli holatiga tegishli nisbiy cho’zilishga erishganda boshlanadi. 
Murakkab kuchlanishdagi eng katta nisbiy deformastiya 

bo’lsin. Ikkinchi 
nazariyaga ko’ra havfli xolat boshlanganda 
T



1
plastik materiallar uchun, 
B



1
 
mo’rt materiallar uchun. 
Mustahkamlik koeffistienti (
n
) ni murakkab va oddiy kuchlanish holatlari 
uchun bir xilda deb qabul qilsak, bu nazariyaga muvofiq hisob tenglamasini tuzish 
uchun quyidagi shartni olamiz: 



  













33
2
1
1
max
1
(9.10) 
Bunda 
 

- namunaning oddiy cho’zilishdagi (siqilishdagi) ruxsat etilgan kuchlanishi 

---

71 
 

ga tegishli nisbiy deformastiyasi. Shuning uchun u: 
   
E



(9.11) 
bo’ladi. Buni ko’zda tutib (9.10) ni quyidagi ko’rinishda yozish mumkin: 


 








3
2
1
(9.12) 
Bu formuladan bosh kuchlanishlarning uchchalasi qatnashadi. Bu jihatdan 
mazkur nazariya birinchi nazariyaga qaraganda muvofiklashganga o’xshab ko’rinadi. 
Ammo bu nazariyaning natijalari ham tajriba natijalariga ko’ra ayrim hollarda ziddir. 
Masalan, bu nazariyaga muvofiq o’zaro ikki yo’nalishdagi siquvchi kuchlar ta’siriga 
duch kelgan kubikning mustahkamligi bir tomonga qarab siqilayotgan kubikning 
mustahkamligidan yuqori bo’lishi ' kerak. Lekin tajriba aynan teskarisini tasdiqlaydi. 
Mo’rt materiallar uchun bu nazariya tajriba bilan bir xil keladi. Bosh 
kuchlanishlarning ishorasi har hil bo’lsa, masalan, kubik ikkita o’zaro tik tomondan 
siqilib, bu tomonlarga tik yo’nalish bo’yicha cho’zilsa, holda, eng katta nisbiy 
cho’zilish oddiy holatdagi nisbiy cho’zilishdan kattaroq bo’ladi. Ana shunday 
sharoitda ishlayotgan konstrukstiya elementlari bu nazariya asosida hisoblanilsa, u 
haqiqiy holatga ancha yaqinlashadi. Shunga ko’ra ko’pchilik holatlarda yuqorida 
aytilgan sharoitda ishlaydigan mashina elementlari bu nazariya asosida 
mustahkamlikka hisoblaniladi.