O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

mustahkamlik nazariyalari 
deyiladi. 
Mustahkamlik nazariyasida plastik va mo’rt materiallar uchun havfli holatning 
boshlanishiga oid kuchlanish va deformastiyalar Guk konunining bajarilish 
chegarasida yotadi, deb faraz qilinadi. Bu hol mustahkamlik nazariyalarini Guk 
krnuni asosida tuzib, murakkab kuchlanish holati uchun tegishli hisob tenglamalarini 
chiqarishga imkon beradi. 
Murakkab kuchlanish uchun havfli holatning boshlanishini aniqlaydigan bir 
qancha mustahkamlik nazariyalari bor: ulardan uchtasi klassik nazariya hisoblanadi. 

---

70 
Birinchi mustahkamlik nazariyasini 
17-asrdayok Galiley ta’riflagan bo’lib, 
undan keyin ham bu nazariyani bir necha yirik olimlar tavsiya etganlar. Bu 
nazariyaga muvofiq murakkab kuchlanishdagi jismning havfli holati unda hosil 
bo’ladigan eng katta normal kuchlanish shu jism materialidan yasalgan namunaning 
oddiy cho’zilish yoki siqilishdagi havfli holatiga tegishli normal kuchlanishga 
erishganda boshlanadi. 
Murakkab kuchlanishdagi bosh kuchlanishlar 
3
2
1





bo’lsa, son jixatdan 
eng katta normal kuchlanish 
1

ga teng bo’ladi. Birinchi nazariyaning ta’rifiga ko’ra, 
havfli holat boshlanishi oldida: plastik materiallar uchun 
ок



1
, mo’rt materiallar 
uchun esa 
в



1
o’rinli bo’ladi. 
Murakkab kuchlanish holatidagi jismda havfli holat boshlanmasligi uchun, 
undagi eng katta normal kuchlanish shu jism namunasining oddiy kuchlanish holatiga 
tegishli ruxsat etilgan kuchlanishdan oshmasligi kerak. Ya’ni mustahkamlik 
koeffistienti (
n
) ni ikkala hol uchun ham bir xilda olsak, 
 



1
(9.9) 
shart kelib chiqadi. Ammo o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki, kuchlanishning 
qiymati bir tomonlama siqilayotgan namunaning mustahkamlik chegarasiga 
qaraganda bir qancha katta bo’lganda ham har tomonlama siqilayotgan jism bardosh 
berib turadi. Bu holda jismning qarshilik ko’rsatish qobiliyati birinchi nazariyani 
aniqlanishiga qaraganda ancha yuqoridir.Ya’ni birinchi nazariyaga muvofiq har 
tomonlama siqilayotgan jism kuchlanishning qiymati shu jism namunasining bir 
tomonga qarab siqilishidagi mustahkamlik chegarasiga etganda namuna emirilishi 
kerak. Bu misolda 
2

bilan 
3

ni e’tiborga olinmasligi. birinchi nazariyani qat’iy 
emasligini ko’rsatadi. Bu nazariya cho’zilishga qarshi ko’rsatuvchi mo’rt materiallar 
uchun tajribaga mos keladi.