|
Kuyish
Kuyish deb, to’qimalarning yuqori harorat, kimyoviy moddalar, nurlanish hamda elektr toki ta’sirida shikastlanishiga aytiladi. Kuyishning kelib chiqishi sababiga ko’ra, termik, kimyoviy, nur hamda elektr toki ta’siridagi kuyish turlari qayd etiladi. Badan terisi va shilliq pardalarga radio faol moddalarning tushishi oqibatida radiasion kuyuk, yaralar ham paydo bo’ladi.
Qaynoq suv va turli issiq suyuqliklardan kuyishda eng yuqori harorat 100 S dan oshmaydi va qisqa vaqt ta’sir etadi. Shuning uchun ham bunday xollarda yuza kuyishlar ro’y beradi. Issiq bug’dan kuyganda esa, jarohat asosan teri yuzasida sodir bo’ladi. Kuyishlar issiq va yelimsimon yopishqoq moddalar (issiq yelim, bitum va boshqalar) ta’sirida ham yuz berishi mumkin. Bunday issiq massalar badanga yopishib, uzoq vaqt mobaynida jarohatning tubidagi to’qimalarga ham salbiy tasir ko’rsatadi.
Shuningdek, yong’in ta’sirida kelib chiqadigan kuyishlar eng og’ir shikastlanishlar turkumiga kiradi. Bunday holatlarda kuygan kishining nafaqat kiyim-boshi, balki teri, suyak to’qimalari, hatto ichki a’zolari ham kuyib, jarohat yanada kengayishi va ahvolni jiddiylashtirishi mumkin Erigan metallar ta’siridagi kuyishlar ham chuqur jarohatlanishlardan bo’lib, bunda faqat teri emas, balki teri ostidagi biriktiruvchi to’qimalar, paylar, mushaklar, hatto suyaklar ham qattiq shikastlanadi.
Barcha turdagi quyuq yaralarning nechog’lik og’ir yoki yengil kechishi to’qimalarning qanchalik chuqur zararlanganligi hamda kuygan yuzaning katta-kichikligiga bog’liq.. Shunga ko’ra, kuyish darajasi to’rt xil bo’ladi: engil /1/, o’rtacha og’ir 1111, og’ir /SH/ va juda og’ir /IV/ .
I darajali kuyishda teri yuzasi qizarib, shishadi, qattiq og’riydi.
II darajali kuyishda sariq suyuqlik yig’ilgan puffakchalar paydo bo’ladi. Agar puffakchalar yorilgan bo’lsa, barmoq bilan bosilganda to’q pushti rangli suyuqlik chiqib, teri yuzasi qattiq og’riydi.
III darajali kuyish esa, terining butun qatlami nobud bo’lishi bilan ifodalanadi. Bu darajadagi kuyishda ham teri yuzasida puffakchalar bo’ladi, ammo ulardagi suyuqlik qon rangida, gemorragik tusdadir, xolos. Ba’zan jarohat yuzasida quruq, qalin sariq-qo’ng’ir tusdagi qasmoq hosil bo’ladi, og’riq sezilmaydi.
IV darajali kuyishda terining barcha qatlami va teri osti to’qimalari, ba’zan suyak ham kuyadi. Bunday holatda ham jarohat yuzasini qalin qasmoq egallaydi.
Kuyishning 1,11 va Sh-darajalarvda jarohat o’z-o’zidan teri o’sishi hisobiga bitadi, ammo ba’zan III va ayniqsa IUdarajali kuyishlarni faqat jarrohlik yo’li bilan davolah mumkin.
Katta yoshdagi kishilarda kuygan joyning sathini aniqlashda ayniqsa jarohatlanganlar ko’p bo’lgan vaqtlarda ilmiy jihatdan to’liq asoslangan "To’qqizlik qoidasi" va "Kaft qoidasi" usullaridan foydalanish mumkin.
"To’qqizlik qoidasi" ga binoan, har bir anatomik maydon sathi 9 % hisobidan olinadi. Masalan, bosh va bo’yin qismi 9%, har bir qo’l 9%, har bir oyoq 18%dan, tananing old va orqa qismi 18%daq chot va jinsiy a’zolar sohasi 1%. Bu foizlar ja’mlab chiqilganida 100%ni tashkil etadi.
"Kaft qoidasi"ga ko’ra, katta yoshdagi odamning kaft sathi tana yuzasining 1,1%ga tengdir. Bolalarda kuygan teri sathini aniqlashda maxsus jadvaldan foydalaniladi, chunki bolalarda tananing har bir sohasi ularning yoshiga qarab o’zgarib turadi.
Shunday qilib, badanning 10 - 15%dan ortiq qismi II Sh darajali kuyganda organizmning o’ziga xos umumiy og’ir holati, ya’ni kuyish kasalligi paydo bo’ladi. Bu esa, bemor nafas olish a’zolarining shikastlanishiga, ahvolining og’irlashishiga, ko’pincha kuyish shoki boshlanishiga olib keladi. Bu holat kuygan odamning ahvolidagi ruhiy o’zgarishlar, bezovtalik, ba’zan befarqlik, qon bosimining dam ko’tarilib, dam pasayishi, qon tomirlar tonusining susayishi, eng mayda qon tomirlar, ya’ni kapillyarlar o’tkazuvchanlik qobiliyatinyng oshishi, suyuqlikning atrofdagi to’qimalar, teri yuzasiga chiqishi, qon kamayishi, uning quyilishi, jigar, buyrak, me’da-ichak faoliyatining buzilishi, siydik kelmasligi bilan belgilanadi. Bunday holat 2-3 kecha-kunduzgacha davom etishi mumkin.
Kuygan odamga birinchi navbatda nimtatir qilib biroz osh tuzi qo’shilgan iliq suv ichirish zarur. Kuygan odamga birinchi tibbiy yordam ko’rsatishda eng avvalo uning ustidagi yonib turgan kiyim-boshinio’chirish zarur. Buning uchun uning ustiga biror kiyim yoki ko’rpacha, adyol yopiladi. Iloji boricha, tananing kuygan qismi kiyim-boshdan xoli qilinadi. Kiyimning kuygan joyga yopishgan qismi o’rnida qoldirilib, jarohatning atrofidagi mato asta qirqib olinadi.
Voqea sodir bo’lgan joyda kuygan jarohatga bog’lam qo’yish mumkin emas. Agar kimyoviy kuyish ro’y bergan bo’lsa, zudlik bilan shikastlangan joy katta miqdordagi sovuq oqar suv bilan 10-15 daqiqa mobaynida yuviladi. Kuygan yara ustini quruq salfetka yoki steril mato bilan berkitish joiz. Kuygan jarohat ustiga biror dori-darmon ayniqsa, surtmalar, yog’simon moddalar qo’yish mumkin emas.
Tananing katta qismi kuyib, yuzasi ko’p zararlangan bo’lsa, kuygan odamni toza choyshabga o’rab, shokning oldini olish chora-tadbirlari (issiq choy, qahva, og’riq qoldiradigan dorilar berish) ko’riladi va tezda tibbiy muassasaga jo’natiladi.
Kuygan odamni tibbiy muassasaga jo’natish vaqtida u albatga yotgan holatda bo’lishi, uning sovuqatib qolmasligi chorasini unutmaslik lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
