O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “ davlatiy moliya

«Soliq tizimini o„zgartirishda asosqilib olingan bosh tamoyil - 
korxonalar zimmasidagi soliq yukini keskin kamayti-rishdir». 
(Karimov I.A. O‗zbekiston buyuk kelajak sari. - T.: ―O‗zbekiston‖, 1998. 359-bet) 
Iqtisodchi-olimlar va amaliyotchi mutaxassislar, mo-liyachilar, soliq xizmati 
xodimlari va xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarning rahbarlari orasida juda ko‗p 
munozaralarga sabab bo‗layotgan masalalardan biri «soliq yuki» yoki «soliq 
og‗irligi» masalasidir. Bu muammoga nisbatan bildirilgan fikrlarni (ularni 
bildirganlarning qaysi toifaga kirganligini hisobga olmagan holda) bir necha 
guruhlarga bo‗lish va unga munosabatni eng umumiy tarzda qisqacha qilib 
quyidagi ko‗rinishlarda ifoda etish mumkin:

soliq yuki og‗ir; 

soliq yuki haddan ziyod og‗ir; 

soliq yuki shu kecha-kunduzning talablari darajasida belgilangan; 

ayrim rivojlangan mamlakatlar bilan qiyoslaganda soliq yuki og‗ir emas; 

soliq yukini hozirgi darajasidan pasaytirish mumkin emas va h.k.

---

142 
Masalaga munosabat bunday xilma-xil yoki rang-barang bo‗lib turgan bir 
paytda yurtboshimiz tomonidan yuqoridagi fikrning bildirilishi muammoning 
javobiga ancha oydinlik, aniqlik kiritadi. 
Bildirilgan bu fikr to‗g‗risida mulohaza yuritish ja-rayonida, dastlab 
amaldagi soliq tizimini o‗zgartirish zarurligini qayd etib o‗tmoq lozim. Bu narsa 
shubhasizdir. Soliq tizimini o‗zgartirish zarur ekan, bu jarayon ma‘lum bir 
tamoyillarga asoslangan bo‗lishi kerak. Ana shu tamoyillar orasidagi bosh tamoyil 
korxonalar zimmasida-gi soliq yukini keskin kamaytirishdir. 
Bu erda hozirgi paytda korxonalar zimmasidagi soliq yukining ancha og‗ir 
ekanligi tan olinayapti. Shuning uchun ham soliq yukini kamaytirish emas, balki 
keskin kamaytirish zarurligi ta‘kidlanayapti. 
Shu o‗rinda yana bir narsani alohida qayd etib o‗tmoq lozim. Gap shundaki, 
davlatimiz rahbari tomonidan kor-xonalar zimmasidagi soliq yukiga nisbatan bu 
tarzdagi fikrni xaspo‗shlamasdan ochiq-oydin aytilishi quyi doi-ralarda «Soliq 
yukiga nisbatan aniq vaziyatni «yuqorida-gilar» bilishmaydi», - tarzida aytiladigan 
fikrlarning asossiz ekanligini ko‗rsatib beradi. 
Sakkizinchi fikr:
 
«Islohotning ikkinchi bosqichidaiqtisodiy barqarorlikni va 
tarkibiy o„zgarishlarni ta‟minlash birinchi navbat-dagi vazifaga aylangan chog„da 
soliq tizimi birinchi galda rag„batlantiruvchilik vazi-fasini bajarishi kerak». 
(Karimov I.A. O‗zbekiston buyuk kelajak sari. - T.: ―O‗zbekiston‖, 1998. 359-bet). 
Yuqorida biz birinchi fikrga izoh berayotgan payti-mizda soliq tizimining 
oldiga qo‗yilgan vazifalar ketma-ketligi jamiyat taraqqiyotining talablaridan, uning 
oldiga ma‘lum bir davrda qo‗yilgan vazifalardan kelib chiqqan holda birmuncha 
o‗zgarishi mumkin, degan fikrni bildirgan edik. Keltirilgan yuqoridagi fikr buning 
xuddi ana shunday ekanligini tasdiqlayapti. 
Mustaqil mamlakatimiz iqtisodiy islohotlarni iz-chillik bilan amalga oshirib 
borar ekan, bu islohotlarning ikkinchi bosqichida iqtisodiy barqarorlikni va 
tarkibiy o‗zgarishlarni ta‘minlash birinchi navbatdagi vazifa sifatida kun tartibiga 
qo‗yilgan. Bunday sharoitda soliq tizimi, eng avvalo, fiskal (xazinani to‗ldirish), 
qayta taqsimlash vazifalarini emas, balki birinchi galda rag‗batlantiruvchilik 
vazifasini bajarishi kerak. Ko‗rinib turibdiki, bu erda mamlakatimiz doirasida 
iqtisodiy barqarorlikni va tarkibiy o‗zgarishlarni ta‘minlashning ahvoli bevosita 
soliq tizimining birinchi navbatda rag‗-batlantiruvchilik vazifasini bajarishi bilan 
uzviy bog‗-liq qilib qo‗yilmoqda. Boshqacha aytganda, iqtisodiy bar-qarorlikni va 
tarkibiy o‗zgarishlarni ta‘minlash borasida erishgan yutuqlarimiz ko‗p jihatdan 
soliq tizimining birinchi galda rag‗batlantiruvchilik vazifasini qay dara-jada 
bajarganligi bilan ham belgilanadi. Yanada oddiyroq qilib aytadigan bo‗lsak, 

---

143 
boshqa sharoitlar teng bo‗lgan taqdirda, soliq tizimi birinchi navbatda 
rag‗batlantiruv-chilik vazifasini to‗liq bajarsa, mamlakat miqyosida iq-tisodiy 
barqarorlik ta‘minlanadi va tarkibiy o‗zgarish-larni amalga oshirishga erishiladi. 
To‗qqizinchi fikr: