O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Startap investorlar va ishlab chiquvchilar uchun nimasi bilan qiziqarli? 
G‘oya muallifi ham, uni ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashadigan investor ham 
startapning moliyaviy muvaffaqiyatidan birdek manfaatdor. Muvaffaqiyatga 
erishilgan taqdirda, ularning har biri o‘z foydasiga ega bo‘ladi. To‘g‘ri, bunda 
investor ko‘proq tavakkal qiladi. Ammo keyinchalik uning foydasi ham startap 
foydasidan ko‘ra salmoqliroq bo‘ladi. 
Ishlab chiquvchi manfaati
. Startapga bor kuch-g‘ayratini sarflar ekan, ishlab 
chiquvchi o‘z g‘oyalarini ro‘yobga chiqarishga, muvaffaqiyat va e’tirofga 
erishishga intiladi, shuningdek, u shunchaki sevimli ishi bilan shug‘ullanadi va 
uning sa’y-harakatlari taqdirlanishiga umid qiladi. Ayrim hollarda shunday bo‘ladi 
ham. 
Investor manfaati
. Investor, tabiiyki, startapni biroz boshqacha qabul qiladi. 
Uning uchun eng muhimi kapitalni ko‘paytirish hisoblanadi. Uning oldida ikkita yo‘l 
bor: rivojlanayotgan biznesga mablag‘ kiritish, keyin esa bu vaqtda kelib qimmat 
turadigan o‘z ulushini sotish yoki uni o‘zida qoldirish va undan passiv daromad olish. 
Startaper va investor loyihani amalga oshirishdan daromadlarni qay tarzda 
bo‘lishish haqida oldindan kelishib olishadi. Odatda, investor foydaning ko‘proq 
qismini oladi va bu tamomila adolatli, axir aynan u moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni 
ta’minlaydi hamda loyiha omadsizlikka uchrasa, riskka duchor bo‘ladi. Ishlab 
chiquvchi foydaning o‘rtacha 5 dan 10 foizgachasini oladi, lekin agar bu jon 
kuydirishga arziydigan ish bo‘lib chiqsa, u holda bu pullar unga betashvish hayotni 
kafolatlaydi. 
Garchi innovatsion kompaniyalarning istiqbollarini quvonarli deb aytish 
amrimahol bo‘lsa-da, bugungi kunda ishbilarmon va investorlarning startap yaratishga 
bo‘lgan qiziqishi tobora o‘sib bormoqda. Axir, barcha loyihalarning ko‘pi bilan 10 foizi 

---

193 
risoladagidek rivojlanishga erishmoqda, xolos. 
Kelgusi bir necha yil mobaynida moliyaviy xizmatlar, ekologiya texnologiyalari, 
tibbiyot uskunalari, biofarmatsevtika, media loyihalari, ijtimoiy tarmoqlar, 
telekommunikatsiyalar, yarimo‘tkazgichlar, sihat-salomatlik, iste’mol tovarlari va 
xizmatlar kabi yo‘nalishlar faol rivojlanadi. 
Ko‘rib turganingizdek, startap – shunchaki yosh kompaniya emas. Startap –
qanday bo‘lmasin, o‘z loyihasini ilgari surishga tayyor bo‘lgan intiluvchan yoshlar 
tomonidan yaratilgan firma. Startaperlar hamisha moliyalashtirish yetishmasligini 
boshdan kechirgani bois, ularga foyda olish imkoniyati tufayli jalb etilgan investorlar 
yordamga keladi. Ularsiz loyiha hech qanday imkoniyatga ega bo‘lmaydi. 
Bizning davrimizda turli mamlakatlar va ularning mintaqalari iqtisodiyotida 
sezilarli o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda. Bunday o‘zgarishlar telekommunikatsiyalar 
evolyutsiyasi, Internet tarmog‘ining keng rivojlanishi va g‘oyalarning jadal tarqashi 
tufayli yuzaga keldi. Shuningdek, an’anaviy sohalarda ishlab chiqarishning Yevropa va 
Amerika Qo‘shma Shtatlaridan rivojlanayotgan mamlakatlarga ko‘chish tendensiyasi 
ham kuzatilmoqda. Chunki bu mamlakatlar erkin bozori, mehnat haqi va boshqa ishlab 
chiqarish xarajatlari pastligi bilan ajralib turadi. 
Ishlab chiqarishni ko‘chirish uchun eng mashhur mamlakatlar Xitoy, Chili, 
V’etnamdir. Shuni ta’kidlash joizki, ko‘plab mamlakatlar xom-ashyo daromadlaridan 
innovatsion daromadlarga o‘tib ketmoqda. Lekin keyingi paytlarda AQSHda 
sanoatning rivojlanayotgan mamlakatlardan yana AQSHga qaytishi bilan bog‘liq juda 
muhim tendensiya paydo bo‘ldi. Bu intellektual mulkni muhofaza qilish va mahsulot 
sifatini nazorat qilish bilan bog‘liq. 
Mutaxassislar startaplarning kelajagi uzoqligini taxmin qilmoqdalar: innovatsiya 
tezligi va ularning ahamiyati nafaqat o‘sib boradi, balki ularni takomillashtirish va 
qo‘llab-quvvatlash xarajatlari pasayadi. Bugun muvaffaqiyatli startapni boshlash uchun 
10 yil oldingiga nisbatan o‘n, ba’zan esa yuz marta kamroq investitsiya kerak. Shunga 
qaramay, ma’lum miqdorda investitsiya baribir zarur.