O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

A
ам
 = T : Q
у
,
U
а
1
 = K
с
: A
ам
 
Bu erda: 
A
ам
– aylanma mablag’larning aylanuvchanligi; 
T
– realizatsiyadan olingan tushum; 
Q
у
– aylanma mablag’larning yillik o’rtacha
qoldig’i; 
U
а
1
– aylanma mablag’lar bir marta aylanishining 
uzunligi; 
K
с
– tahlil davridagi kunlar soni. 
Zaxiralarning aylanuvchanligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
A
з
 = T
см
: Q
зу
 
Bu erda: 
A
з
– zaxiralarning aylanuvchanligi; 
T
см
– sotilgan mahsulot tannarxi; 
Q
зу
– zaxiralarning o’rtacha qiymati.
Debitorlik qarzlarini to’lashning kunlardagi o’rtacha davo-miyligi sotib 
oluvchilarning schyotlar bo’yicha to’lash tezligini aks ettiradi va u quyidagicha 
aniqlanadi: 
DQ
туд
 = DQ
с
 : T
к
 
Bu erda: 
DQ
туд
– debitorlik qarzlarini to’lashning
kunlardagi o’rtacha davomiyligi; 
DQ
с
– debitorlik qarzining o’rtacha summasi; 
T
к
– realizatsiyadan olingan kunlik o’rtacha tushum. 
Bu ko’rsatkichning past darajasi XYuS debitorlardan pulni undirish bo’yicha 
ishining samaradorligidan darak beradi. Biroq, ayrim hollarda, bu narsa XYuS kredit 
siyosatining haddan ziyod qattiqligini ham ko’rsatib, realizatsiya qilingan 
mahsulotlarning uncha katta bo’lmagan qismi kreditga sotilganligini ham anglatadi. 

---

59 
XYuS moliyaviy-xo’jalik faoliyati samaradorligini ta’min-lashda va 
moliyaviy tahlilda sof aylanma kapitalni monitoring qilish muhim rol o’ynaydi. 
Umumiy ko’rinishda sof aylanma kapital aylanma aktivlar va qisqa muddatli 
majburiyatlar o’rta-sidagi farqdan iborat. Qisqa muddatli passivlarning tarkibiy 
tuzilmasida kelgusi davr daromadlari ham kiritilib, ular XYuS ning o’zlik pul 
mablag’lari hisoblanadi. Shuning uchun ham, sof aylanma kapitalni quyidagicha 
aniqlash mumkin: