O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 

shu doiraviy aylanish jarayonida vujudga keladigan mo-liyaviy 
resurslardan foydalanish samaradorligini baholash mu-him hisoblanadi;
 

Joriy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish va eskir-gan asosiy ishlab 
chiqarish fondlarini yangilashning o’z vaqtida amalga oshirilishi samaradorligini 
baholash kerak.
 
XYuS ning moliyaviy resurslari tarkibida o’zlik va jalb qilingan pul 
mablag’lari bo’lishi mumkin. Takror ishlab chiqarish jihatidan asosiy kapitalning 
doiraviy aylanishi iste’mol qilingan asosiy fondlarni almashtirish (yangilash) 
uchun amorti-zatsiya mablag’larining amortizatsiya fondida jamg’arilishini ko’zda 
tutadi. Hisobot davri davomida asosiy vositalar ob’ektlari bo’yicha amortizatsiya 
ajratmalari hisoblashni qo’llash usullariga bog’liq bo’lmagan holda har oyda 
hisoblanadi. Mavsumiy ishlab chiqarishda ham asosiy vositalar bo’yicha 
amortizatsiya ajratmala-rining yillik summasi hisobot yilida tashkilotning ishlash 

---

48 
davri davomida bir tekisda hisoblanadi. Agar asosiy vositalar-ning ob’ektlari 
rekonstruktsiya va modernizatsiya qilishda bo’lsa, yoki ular uch oydan ko’proq 
muddatga konservatsiya qilishga o’tkazilgan bo’lsa, bunday holatlarda amortizatsiya 
ajratmalarini hisoblash tashkilot rahbarining qaroriga muvofiq to’xtatilishi mumkin. 
Amortizatsiyalashtiriladigan mol-mulklar o’zlarining foyda-li foydalanish 
muddatlariga bog’liq ravishda konkret amortiza-tsiya guruhlariga birlashtiriladi. 
Birinchi guruhga foydali foydalanish muddati 1 yildan 2 yilgacha bo’lgan mol-
mulklar kiri-tilsa, oxirgi guruhga esa foydali foydalanish muddatlari 30 yil-dan 
ortiq bo’lgan mol-mulklar kiritiladi. 
Amortizatsiya 
guruhlariga 
kiritiladigan 
asosiy 
vositalar-ning 
klassifikatsiyalanishini har bir mamlakatning hukumati aniqlab beradi. 
Amortizatsiya guruhlari ko’rsatilmagan asosiy vositalarning turlari bo’yicha 
ularning foydali foydala-nish muddatlari ularni tayyorlagan tashkilotlarning 
tavsiyalari va texnik shart-sharoitlariga muvofiq ravishda soliq to’lovchining o’zi 
tomonidan o’rnatiladi. 
Hozirgi paytda amaliyotda amortizatsiya ajratmalarini hi-soblashning ikki 
asosiy metodidan foydalaniladi
3
: 

chiziqli; 

chiziqsiz. 
Amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning chiziqli metodi binolar, 
inshootlar, uzatish qurilmalariga nisbatan ularning foydalanishga topshirish 
muddatlariga bog’liq bo’lmagan holda qo’llaniladi. Asosiy vositalarning qolgan 
boshqa ob’ektlariga nisbatan amortizatsiya summalarini hisob-kitob qilishning 
yuqo-ridagi ikki metodidan – chiziqli va chiziqsiz – biri qo’llanilishi mumkin. 
Chiziqli metod qo’llanilganda bir oy uchun hisoblangan amor-tizatsiyaning 
summasi shu ob’ekt uchun aniqlangan amortizatsiya nor-masi va ob’ektning 
dastlabki (tiklash) qiymatiga nisbatan qu-yidagicha aniqlanadi: