O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

3.2.
 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt moliyaviy resurslaridan 
foydalanish samaradorligi 
Iqtisodiy munosabatlarni takror ishlab chiqarish shaklla-ridan biri sifatida 
XYuS lar moliyasining harakati minimal xarajatlarda maksimal natijalarning 
olinishini 
nazarda 
tutuv-chi 
samaradorlikning 
umumiqtisodiy 
mezoniga 
bo’ysunadi. Shu sababli XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorli-
gini quyidagi formula orqali tasavvur etish mumkin: 
S
мр
= N
м ф
 : X
мр
 
Bu erda: 
S
мр
– XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish 
samaradorligi; 
N
м ф
– ma’lum davr (o’tgan yoki rejali) uchun XYuS 
faoliyatining moliyaviy natijasi; 
X
мр
– shu moliyaviy natijani qo’lga kiritish uchun 
XYuS tomonidan qilingan (yoki
rejalashtirilgan) moliyaviy resurslar 
xarajatlari
XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlashda shu 
narsani inobatga olish kerakki, moliyaviy natija faqat moliyaviy emas, balki 
moddiy va mehnat resurslari xara-jatlarining natijasi hamdir. Shuning uchun ham, 
masalan, mahsu-lotni realizatsiya qilishdan olingan foydani taqqoslab turib, buning 
natijasida faqat faoliyatning sof moliyaviy tomonini xarakterlovchi ko’rsatkichga 
ega bo’lamiz, deb hisoblash maqsadga muvofiq emas. Bu XYuS moliyaviy-
xo’jalik faoliyati samaradorli-gini xarakterlovchi yaxlit ko’rsatkichlardan biri 

---

39 
bo’lib, unga kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida moddiy-ishlab 
chiqarish va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog’liqligi xosdir. 
Yuqorida bildirilgan fikr o’ziga moliyaviy natija va moliya-viy 
xarajatlarning tavsifini mujassam etuvchi XYuS moliyaviy-xo’jalik faoliyatining 
samaradorligini xarakterlovchi boshqa ko’rsatkichlarga ham to’liq tegishlidir. 
Shunday bo’lishiga qaramas-dan analitik maqsadlar uchun bu majmua 
(to’plam)dan aynan XYuS ning moliyaviy faoliyatini, uning moliyaviy va baho 
siyosatining samaradorligini o’xshash tarzda xarakterlovchi ko’rsatkichlarni 
ajratish muhimdir. 
Shunisi taajjublanarliki, XYuS moliyaviy faoliyatining samaradorligini
o’xshash ifodalovchisi fond, moliya-kredit va pul bozorlaridagi operatsiyalarning 
daromadliligi hisoblanadi. Bu erda, ma’lumki, pul (P
*
) go’yo to’g’ridan-to’g’ri 
puldan (P) qilinadi. U holda moliyaviy samaradorlikni aniqlash formulasi quyidagi 
ko’rinishni oladi: