O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 
22-mavzu. Asosiy va aylanma kapital doiraviy aylanishning
moliyaviy aspekt (jihat)lari 
Asosiy kapital doiraviy aylanishining mohiyati, tarkibiy tuzilmasi va 
samaradorligi. Mehnat va mahsulotni yaratish jarayonida asosiy kapitalning 
namoyon bo’lish shakllari. Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi va unga tegishli 
bo’lgan qiymatning uch funktsional shakllari. Iqtisodiy mo’ljallanganligiga ko’ra 
asosiy fondlarning tarkibi. Asosiy ishlab chiqarish fondlari. Asosiy ishlab chiqarish 
fondlarining tarkibiy tuzilmasi. Amortizatsiya ajratmalarini hisoblashning asosiy 
metodlari va ularning o’ziga xos bo’lgan xususiyatlari. Asosiy fondlarni 
shakllantirish uchun jalb qilinadigan pul mablag’larining manbalari.

---

322 
Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi jarayonida ishtirok etadigan moliyaviy 
resurslardan 
foydalanishning 
samaradorligi. 
Asosiy 
kapitaldan 
samarali 
foydalanishni baholashda XYuS moliya-xo’jalik faoliyatining natijaliligini ochib 
beruvchi umumiy moliyaviy-iqtisodiy ko’rsatkichlar. Ishlab chiqarishning umumiy 
rentabelligi ko’rsatkichi. Fond qaytimi va fond sig’imi ko’rsatkichlari.
Aylanma kapital: mazmuni, tarkibiy tuzilmasi va foydalanish samaradorligi. 
Aylanma kapitalning bir necha asosiy guruhlarga klassifikatsiya qilinishi. Aylanma 
kapitalning funktsiyalari va ularni amalga oshirish shakllari. Aylanma kapitalning 
tarkibiy 
tuzilmasi. 
Aylanma 
kapitalning 
foydalanish 
samaradorligini 
xarakterlovchi umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar. Sof aylanma kapital. Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida aylanma kapitaldan foydalanishning samaradorligiga ta’sir 
etuvchi omillar.
 
23-mavzu. Xo’jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish chiqimlari va 
foydasi 
XYuSlarning xarajatlari: mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va 
samaradorligini baholash. Ishlab chiqarish chiqimlarining guruhlanishi. XYuS 
faoliyatining shart-sharoitlari va yo’nalishlariga bog’liq ravishda xarajatlarning 
guruhlanishi. Ishlab chiqarish va realizatsiya bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarning 
klassifikatsiyalanishi. Ma’lum belgilar asosida amalga oshiriladigan xarajatlarning 
klassifikatsiyasi. Ishlab chiqarish hajmiga nisbatan xarajatlarning guruhlarga 
klassifikatsiya qilinishi. Iqtisodiy elementlariga ko’ra xarajatlarni guruhlarga 
ajratish va ularning tarkibi. Kalkulyatsiya moddalari bo’yicha xarajatlarning 
bo’linishi. To’g’ri (bevosita) xarajatlar va egri (bilvosita) xarajatlarning o’ziga xos 
bo’lgan xususiyatlari.
Foyda, uni shakllantirish va undan foydalanish. XYuSning barcha moliyaviy 
resurslari. Investitsion faoliyatdan XYuSga kelib tushadigan resurslar. Foydaning 
mazmun-mohiyati. Asos foyda. Balans foyda. Sof foyda yoki sof daromad. Yalpi 
foyda, sotuvdan olingan foyda, soliqqa tortilgunga qadar bo’lgan foyda, sof 
foydani aniqlash. Foydaning taqsimlanish tartibi.
Rentabellik ko’rsatkichi va uning aniqlanishi. Moliyaviy tahlil jarayonida 
tez-tez foydalaniladigan rentabellik ko’rsatkichlari. Sotuv (sotish) rentabelligi. 
O’z(lik) kapitalining rentabelligi. Aylanma aktivlarning rentabelligi. Aylanmadan 
tashqaridagi aktivlarning rentabelligi. Investitsiyalarning rentabelligi koeffitsiyenti.