Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Riskdagi qiymat(VaR – Value at Risk) 
Markovis  portfel  nazariyasidan  keyingi  davrni  VaR  usulini  boshlanishi  va 
rivojlanishi  hisoblanadi.  Bu  riskni  baholash  yoʻnalishida  quyidagi  sabablarga 
asosan keskin ijobiy oʻzgarishga olib keldi: 
Birinchidan,  VaR  riskni  baholash  ahamiyatini  riskni  boshqarish  uchun 
foydalanish darajasiga olib chiqdi. 1994 yilda JP Morgan kompaniya (yoki institut) 
miqyosida  riskni  hisoblash  uchun  riskni  baholashning  yaxlit  tizimi,  yaʼni  VaR 
usulini  ishlab  chiqdi.
75
  Ushbu  usuldan  oldin  hech  bir  riskni  hisoblash  yondashuvi 
risklarni  baholash  va  boshqarish  boʻyicha  yaxlit  tizimni  yechim  sifatida  taklif 
qilishmagan. 
Ikkinchidan, xalqaro banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishga oid 
norma va qoidalarni oʻrnatadigan Bazel Qoʻmitasi 1995 yilda bozor riski boʻyicha 
kapitalga  boʻlgan  talabni  VaRga  asosan  aniqlash  talabini  joriy  etdi.  Ushbu  omil 
pirovardida VaR va VaR bilan bogʻliq baholash usullariga qiziqishni ortirdi hamda 
uni amaliyotda keng tarqalishiga sabab boʻldi.
76
 
 Uchinchidan,  oldingi  hisoblash  usullari  asosan  risk  va  daromadlilik 
oʻrtasidagi  bogʻliqlikning  baʼzi  nazariy  modellariga  asoslanib,  aktivning 
daromadliligini  tushuntirib  berishga  qaratilgan  edi,  misol  uchun  SARM  modeli. 
VaR  esa  kutilayotgan  daromadlilikdan  mas,  balki  yoʻqotishlar  nuqtai  nazaridan 
riskni oʻzini miqdoriy baholashga etiborni qaratgan.  
                                                
74
 G. Hübner. The generalized Treynor ratio. Review of Finance, 9(3):415–435, 2005. 
75
 K. Dowd. An Introduction to Market Risk Measurement. J. Wiley Hoboken, NJ, 2002. 
76
 J. Danıelsson, H.S. Shin, and J.P. Zigrand. The impact of risk regulation on price dynamics. Journal of Banking 
and Finance, 2004. 

---

145 
 
VaRning  maqsadi:  “Berilgan  T  muddat  oraligʻi  uchun  va  kumulyativ 
ehtimollik  bilan  qancha  yoʻqotish  kutilishi  mumkin?”  degan  savol  javobiga 
qaratilgan. Shundan kelib chiqib VaR quyidagicha ifodalanadi:
77
 
𝐹(𝑍(𝑇) ≤ 𝑉𝑎𝑅) = 𝜁 
Bu yerda: 
𝐹(_) – kumulyativ ehtimollikning taqsimot funksiyasi; 
𝑍(𝑇) – yoʻqotish qiymati. Yoʻqotish quyidagicha aniqlanadi: 
𝑍(𝑡) = 𝑆(0) − 𝑆(𝑡) 
   
Bu yerda: 
 
 
𝑆(0) – bazisdavr uchun aksiyaning narxi; 
𝑆(𝑡) – tdavr uchun aksiyaning narxi. 
𝜁  –  𝑍(𝑡)  yoʻqotish  taqsimotidagi  VaR  chegaraviy  qiymati  bilan  bogʻliq 
kumulyativ ehtimollik. 
Misol  uchun  portfelning  VaR  qiymati  90%lik  kumulyativ  ehtimollik  bilan 
bir kunlik 10 000 000 p.b.ni tashkil qilishi  portfelning  maksimal kunlik  yoʻqotishi 
90%lik  kumulyativ  ehtimollik  bilan  10 000 000  p.b.ga  tengligini  anglatadi. 
Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, 10%lik kumulyativ ehtimollik bilan portfelning 
kunlik  yoʻqotishi 10 000 000 p.b.dan ortiqcha boʻlishi  mumkin. Odatda  𝜁 qiymati 
0,90, 0,95 va 0,99 deb olinadi.