Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

 
 
 
 

---

150 
 
XII bob. FOND BIRJALARI VA FOND BOZORI ISHTIROKCHILARI 
 
12.1. Fond birjasi funksiyalari va tashkiliy tuzilmasi 
Oʻzbekiston  Respublikasida  fond  birjasi  faoliyati  12.09.2014  yilda  qabul 
qilingan  OʻRQ-375  sonli  “Birjalar  va  birja  faoliyati”  toʻgʻrisida  qonunning  yangi 
tahriri orqali tartibga solinadi. Ushbu qonun birjalarning tashkil etilishi va faoliyati 
bilan bogʻliq munosabatlarni tartibga soladi. “Birjalar va birja faoliyati toʻgʻrisida” 
qonunga muvofiq, birja– oldindan belgilangan joy va muayyan vaqtda, belgilangan 
qoidalar  asosida  birja  savdolarini  tashkil  etuvchi  yuridik  shaxs.  Qonunning  3–
moddasiga  koʻra,  birjalar  belgilangan  tartibda  litsenziya  olganidan  keyin  birja 
faoliyatini  amalga  oshirish  huquqini  qoʻlga  kiritadilar  va  oʻz  nomida  “birja” 
soʻzidan foydalanishlari lozim boʻlgan yuridik shaxslardir. 
Birjalar  oʻz  faoliyatini  tovar–xom  ashyo,  fond  va  valyuta  birjasi  turida 
amalga  oshiradi.  Birja  oʻz  ustav  hujjatlariga  ega  boʻlishi  kerak  va  bu  hujjatlar 
quyidagilardan iborat: 
-  birjaning  toʻliq  va  qisqartirilgan  firma  nomi,  joylashgan  yeri,  elektron 
pochta manzili; 
- birja ustav fondining miqdori; 
- birja tomonidan chiqariladigan aksiyalarning soni, nominal qiymati, turlari; 
-  birja  boshqaruvining  tuzilmasi,  birja  kuzatuv  kengashining,  taftish 
komissiyasining va ijroiya organining aʼzolari soni, ushbu organlarni shakllantirish 
tartibi, ularning vakolatlari. 
Fond  birjasi  oʻz  faoliyatini  amalga  oshirishda  bir  qator  huquqlarga  ega: 
kotirovkalash;  arbitraj;  listing;  nazorat  va  boshqa  birja  komissiyalarini  tashkil 
etish;  birja  tovarlari  narxlari  birja  tomonidan  belgilangan  chegaraviy  miqdordan 
oʻzgarib  ketsa,  birja  savdolarini  toʻxtatish;  qonun  hujjatlariga  muvofiq  tanlov, 
kimoshdi,  koʻrgazma-yarmarka  savdolarini,  davlat  xaridlari  va  korporativ 
xaridlarni tashkil etish hamda oʻtkazish; birja axborotnomalari, maʼlumotnomalari 
hamda boshqa axborot va reklama materiallarini chiqarish; birja savdolarini tashkil 
etish;  birja  tovarlariga  boʻlgan  talab  va  taklifning  nisbati  asosida  ularni 
kotirovkalash. 
Fond  birjaning  oʻz  majburiyatlari  ham  mavjud.  Ularga  quyidagilarni 
kiritishimiz  mumkin:  savdo  maydonchalarida  va  seksiyalarda  birja  savdolari 
oʻtkazish joyi  hamda  vaqti  toʻgʻrisida birja aʼzolarini oʻz  vaqtida  xabardor qilish; 
birjada  tuzilgan  bitimlarnining  bajarilishini  taʼminlash  uchun  shart  sharoitlar 
yaratish; birja aʼzolarining va ular mijozlarining oʻzaro majburiyatlarini belgilash, 
aniqlashtirish  hamda  hisobga  olish,  shuningdek  bankda  ochilgan  maxsus 
hisobvaraqlar orqali ular oʻrtasidagi oʻzaro hisob kitoblarni amalga oshirish; birja, 
birja  aʼzolari  va  ularning  mijozlari  pul  mablagʻlarining  alohida-alohida  hisobini 
yuritish;  muntazam  ravishda  oʻz  rasmiy  veb-saytida  birja  tovarlarining 
kotirovkalarini  joylashtirish,  shuningdek  birja  aʼzolarini  har  bir  birja  savdosining 
yakunlari toʻgʻrisida xabardor qilib borish. 

---

151 
 
Fond  birjaning  faoliyati  birja  tovarlari  bozorini  tashkil  etish  va  tartibga 
solishga hamda talab va taklif asosida birja tovarlarining narxlarini ushbu bozorda 
shakllantirishdan tashkil topadi. 
Quyidagi rasmda fond birja tamoyillarini koʻrib chiqishimiz mumkin.