O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat sharqshunoslik instituti

TAYANCH TUSHUNCHALAR 
Sharq  Uyg‘onish  davri,  mahalliy  mustaqil  sulolaviy  davlatlar,  Somoniylar  maqbarasi, 
masjid,  madrasa,  maqbara,  karvonsaroylar,  Amir  Temur,  Temuriylar,  Go‘ri  Amir,  rasadxona, 
Registon ansambli, Shohizinda majmuasi. 
 
ADABIYOTLAR: 
1. Karimov I.A. Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch. – T.,  2008. 
2.  Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. – T., 1998. 

---

 
 
87 
 
3.  Annayev    T.,    Tilovov    B.,    Xudoyberdiyev    Sh.    Boysun  arxeologik  
yodgorliklari.  – T., 1999.  
4. Annayev Т., Shaydullayev Sh. Surxondaryo tarixidan lavhalar. – Т., 1997. 
5. Buryakov Yu.F. Toshkent vohasining qadimgi karvon yo‘llari. – T., Fan, 1978.  
6. Isomiddinov M.H. Sopolga bitilgan tarix. – T., 1993. 
7. O'zbekiston tarixi. – Т., 1997. 
8. Temur va temuriylar saltanati. – T., 1994. 
9. Shahrisabz. Ming yillar merosi. – T., 2002.  
10.  Беленицкий  A.M.,  Бентович  И.Б.,  Большаков  О.Б.  Средневековый  город 
Средней Азии. – Л., 1973.  
11. Булатов М. Мавзолей Саманидов - жемчужина архитектуры Средней Азии. – Т., 
1978.  
12. Лунина С.Б. Города Южного Согда в VIII-XII вв. – Т., 1984.  
12. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Очерки искусства Средней Азии. – Т. 1989.  
13. Пугаченкова Г.А. Шедевры Средней Азии. – М., 1989. 
 
VI  asrda  O‘rta  Osiyoga  bostirib  kelgan  arablar  madaniyat  darajasi  o‘zinikidan  ancha 
baland  bo‘lgan  mazkur  hududni  yagona  boshqaruvga  asoslangan  davlat  bo‘lmay,  kichik-kichik 
mustaqil davlatchalar o‘rtasidagi o‘zaro urushlaridan foydalanib osonlik bilan egallaydi. Dastlab 
Umaviylar, keyinchalik  Abbosiylar hukmronligi  ostida bo‘lgan O‘rta Osiyo xalqlari islom  dini 
va arab madaniyatini qabul qilishga majbur etiladi.  
O‘rta Osiyoda rivojlangan o‘rta asrlar davri mahalliy feodal hokimliklari o‘rnida yagona 
markazlashgan  feodal  davlatlari  tashkil  topishi  bilan  boshlanib,  to  temuriylar  davlati  inqiroziga 
qadar  bo‘lgan  davrni  o‘z  ichiga  oladi.  Arablar  bosib  olingan  O‘rta  Osiyo  yerlarini 
―Movarounnahr‖  (daryo  orti)  deb  atay  boshlaydilar.  Bu  davrni  ijtimoiy-siyosiy  va  iqtisodiy 
munosabatlari  xususiyatlaridan  kelib  chiqib  quyidagi  bosqichlarga  bo‘lish  mumkin.  Davrning 
birinchi  bosqichi  IX-XIII  asr  boshlarini  o‘z  ichiga  oladi.  IX  asrda  O‘rta  Оsiyoda  аrаblar 
huikumronligi tugatildi. Bu davrda O‘rta Оsiyoning shimolida Qarluqlar, O‘g‘uzlar dаvlаtlаri, janubi va 
markazida  Тоhiriylar,  Safforiular, Somoniylar  dаvlаtlаri  tashkil  topdi.  Dastlab  markazlashgan  davlat 
tepasiga  Somoniylar  (IX-X)  sulolasi  keladi,  so‘ngra  uning  iqtisodiy  va  madaniy  jihatdan 
rivojlangan  hududlarini  uchta  turkiy  davlatlar  -  Qoraxoniylar,  G‘aznaviylar  va  Saljuqiylar  (XI 
asrda)  egallaydi.  Shu  bilan  birga  XII  asr  o‘rtalaridan  Qoraxoniylar  va  Saljuqiylarga  tegishli 
yerlarda Buyuk Xorazmshohlar davlati vujudga keldi, biroq bu davlat mo‘go‘g‘ullarning bosqini 
natijasida tugatiladi. 
 Ilk o‘rta asrlarda uch qism (kuxandiz, shahriston va rabod) dan iborat bo‘lib shakllangan 
shahar  hayotida  rivojlangan  o‘rta  asrlar  davriga  kelib  tub  ijtimoiy-iqtisodiy  va  madaniy 
o‘zgarishlar yuz beradi. O‘rta Osiyo shaharlari Eski Termiz, Afrasiyob, Marv, Axsikent, Buxoro,