O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

O‘lchov birligi ko‘rsatkichiga yuqorida me’yoridagi umumiy maydon ko‘rsatkichiga yer maydonini qanday o‘lchovda kiritgan bo‘lsangiz, o‘lchov birligi ko‘rsatkichidan ham ushbu o‘lchov birligini tanlashingiz shart.

Yer solig‘i ShХV ning umumiy ko‘rinishi

«Suvdan foydalanish» soliq obyekti quyidagi ko‘rsatkichlardan iborat:
- suvdan foydalanish maqsadi (tanlanadi);
- ishlatilgan suv hajmi (qo‘lda kiritiladi. Agar bu turdagi suv ishlatilmagan bo‘lsa, «0» kiritiladi);
- soliq stavkasi (tanlanadi);
- shahar qishloq (tanlanadi);
- ishlatilgan yer osti suv hajmi (qo‘lda kiritiladi. Agar ishlatilmagan bo‘lsa «0» kiritiladi);
- uchastka (majburiy tanlanadi);
- Mahalla (majburiy tanlanadi);
- ko‘cha, brigada (majburiy tanlanadi. Mahallaga bog‘liq);
- uy (qo‘lda kiritiladi);
- korpus (qo‘lda kiritiladi);
- xona (qo‘lda kiritiladi);
- manzil (yuqoridagi ko‘rsatkichlardan avtomatik shakllanadi. Lekin o‘zgartirish mumkin);
- inspektor (majburiy tanlanadi. Mahalla kiritilganda avtomatik shakllanadi);
- soliq majburiyati yuzaga kelgan sana (kiritish majburiy, shu sanadan boshlab, soliq hisoblanishi boshlanadi).
Soliq obyektlari quyidagi hollarda yopiladi.

1. 
   Mol-mulk yoki yer maydoni boshqa bir shaxsga qonun hujjatlariga muvofiq sotilganda.
   
2. 
   Mol-mulk yoki yer maydoni boshqa bir shaxsga qonun hujjatlariga muvofiq sovg‘a qilinganda (hadya qilinganda).
   
3. 
   Mol-mulk buzulganda, yoki yer maydoni davlat zahirasiga qonun hujjatlariga muvofiq olib qo‘yilganda.
   
4. 
   Mol-mulkning inventarizatsiya bahosi o‘zgarganda yoki yer maydoni qonun hujjatlariga muvofiq o‘zgartirilganda.
   

Soliq obyektini yopish vaqtida shuni alohida e’tiborga olish lozim, ya’ni soliq obyekti yopilganda dasturiy majmua joriy yil uchun yopilgan sanagacha bo‘lgan soliqni hisoblab chiqadi.
Soliq obyektlari quyidagi hollarda yopiladi.

1. 
   Mol-mulk yoki yer maydoni boshqa bir shaxsga qonun hujjatlariga muvofiq sotilganda.
   
2. 
   Mol-mulk yoki yer maydoni boshqa bir shaxsga qonun hujjatlariga muvofiq sovg‘a qilinganda (hadya qilinganda).
   
3. 
   Mol-mulk buzulganda, yoki yer maydoni davlat zahirasiga qonun hujjatlariga muvofiq olib qo‘yilganda.
   
4. 
   Mol-mulkning inventarizatsiya bahosi o‘zgarganda yoki yer maydoni qonun hujjatlariga muvofiq o‘zgartirilganda.
   

Soliq obyektini yopish vaqtida shuni alohida e’tiborga olish lozim, ya’ni soliq obyekti yopilganda dasturiy majmua joriy yil uchun yopilgan sanagacha bo‘lgan soliqni hisoblab chiqadi.


Xulosa.
Kurs ishimizning nihoyasida O’zbekiston Respublikasi davlat fiskal siyosatini tadqiq etdik va ushbu siyosatni takomillashtirish brasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni o’rganish borasida olingan asosiy xulosalarni qisqacha tarzda aks ettiramiz: Byudjet-soliq tizimidagi muammolar kelib chiqishining oldini olishning muhim vositalaridan biri sifatida esa soliqlarni to’g’ri prognoz qilishni soliq mexanizm amalga oshirish bo’lib, uning o’zi esa prognoz qilish jarayonida qo’llaniladigan model va metodlarga bog’liq bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti daromadlari asosan soliqlar hisobiga shakllanishi va keyingi yillarda soliqsiz daromadlarning ham o’sib borishi kuzatilmoqda.
Davlat budjeti daromadlarining uzluksizligini ta’minlash bilan birgalikda, tadbirkorlik faoliyatini samarali amalga oshirish mexanizmining asosiy omillaridan biri bo’lgan soliq tizimini, jumladan, jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar tizimini davr talablariga mos ravishda takomillashtirib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur mavzuni tadqiq etish natijasida quyidagi xulosalarga kelindi:

• 
  Jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar budjet daromadlarida kam ulush ega bo’lsada, ammo, soliq tizimida alohida ahamiyatga egadir;
  
• 
  Yer va mulk munosabatlari soliqqa tortiladigan ob’ekt sifatida yuzaga chiqadi;
  
• 
  Davlat mulki hisoblangan yerdan foydalanish pulli hisoblanadi;
  
• 
  O’z ixtiyorida soliq solinadigan mol-mulkka ega bo’lgan jismoniy shaxslar mol-mulk solig’i to’lovchilardir;
  
• 
  O’z mulkida, egaligida yoki foydalanishida yer uchastkalariga ega bo’lgan jismoniy shaxslar yer solig’i to’lovchilardir;
  
• 
  Ayrim soliq to’lovchilarni ijtimoiy himoyalash va rag’batlantirish maqsadida ushbu soliq turlaridan imtiyozlarning mavjudligi;
  
• 
  Mol-mulk va yer soliqlarini to’lash jismoniy shaxslar uchun qulay muddatlarda undiriladi.
  

Biz jismoniy shaxslar mol-mulk solig’ini takomillashtirish maqsadida quyidagi takliflarni berishni lozim deb topdik:

1. 
   Jismoniy shaxslarning soliqqa tortiladigan mulk ob’ektlarini to’liq va o’z vaqtida ro’yxatga olish hamda baholash ishlari aniqligini ta’minlash. Natijada soliq to’lovchilar soni va mahalliy budjetga soliq tushumlari oshadi. Bunda mulk qiymatini bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan holda, bozor bahosida baholashni amalga oshirish lozim;
   
2. 
   Jismoniy shaxslarning daromadlarini soliqqa tortish mexanizmini takomillashtirish maqsadida quyidagilarni amalga oshirish lozim:
   
3. 
   Jismoniy shaxslarni daromadlarini soliqqa tortish tizimini davr talabidan kelib chiqib takomillashtirish, undan aholining turmush darajasini tartibga solish, tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish va budjetga muntazam ravishda daromadlar kelib tushushini ta’minlash uchun foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
   
4. 
   Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va uni takomillashtirish yo’nalishlari soliq solish tamoyillari hamda ularni ro’yobga chiqarishdagi izchillikni taqozo etadi. Ushbu soliqning xususiyatlari soliq munosabatlarini ham har tomonlama hayotga to’g’ri tatbiq etish va xolisona xizmat qilishni taqozo etadi. Soliqqa tortishda, klassik va zamonaviy tamoyillardan foydalanish qo’l keladi. Bular soliqqa tortishning aniqligi va ravshanligi; arzonligi; moslashuvchanligi va fiskal samaradorligi; ijtimoiy jihatdan asoslanganligi va adolatliligi kabi tamoyillardir.
   
5. 
   Jismoniy shaxslar daromadiga soliq solish jarayonini tahlil etish shuni ko’rsatadiki, soliq solish ob’ektlari va sub’ektlari, soliq imtiyozlari, soliq stavkalari tizimi va ularning rivojlanishida taraqqiy etgan mamlakatlarga qaraganda katta tafovutlar ko’zga tashlanmaydi. Shunga qaramasdan, respublikamiz iqtisodiyotidagi tez o’zgarishlar ayrim soha tarmoqlar qatori jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini ham takomillashtirishni talab etadi.
   
6. 
   Tajriba va tahlillar shundan dalolat bermoqdaki, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining salmog’i boshqa soliqlarga nisbatan davlat budjeti daromadlarida ancha yuqori, ayniqsa mahalliy budjetlarda. Soliq to’lovchilar, mazkur soliqlarning og’irligi shakllanayotgan darajadagi jarayonlari yuqori deb ta’kidlab kelmoqdalar. Fikrimizcha, bunday vaziyatning yumshatishning asosiy yo’llaridan biri mumkin qadar respublikamizdagi umumiy soliq to’lovchilarning soni va ularda shakllanayotgan daromadini oshirishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqarish va amalga oshirishdir. Sir emaski, respublikamiz aholisining aksariyat qismi qishloq joylarda istiqomat qilmoqda. Natijada, soliq to’lovchilar soni ko’p bo’lishiga qaramasdan, davlat budjeti daromadida mazkur soliqdan shakllanayotgan summa sezilarsiz bo’lmoqda. Buni ijobiy hal etishning asosiy yo’llaridan biri, mumkin qadar qishloq joylarida xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish korxonalari, kichik korxonalar va shunga o’xshash xo’jalik subektlarini tashkil etishni iqtisodiy tomondan maksimal rag’batlantirish lozim.
   
7. 
   Jahon amaliyotida jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortishning progressiv stavkalari bilan birgalikda yagona, oddiy foizli stavkada soliqqa tortish amaliyoti ham qo’llanilib kelinmoqda va bir qadar o’z samarasini bermoqda. Bizningcha, respublikamiz soliqqa tortish amaliyotida jismoniy shaxslarning ish haqi shaklidagi daromadlarini soliqqa tortishda 3 bosyaichli stavkalardan 2 bosqichli stavklarga o’tish va asta-sekin yagona stavka joriy etish lozim. Hozirgi paytda yagona stavka qo’llanilayotgan mamlakatlar amaliyotini bu mexanizm o’zining samarasini ko’rsatmoqda.
   
8. 
   Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i tartibini takomillashtirish masalalaridan biri bo’lgan soliqqa tortilmaydigan eng kam miqdorni aniqlash va soliq ortib borishining ijtimoiy-iqtisodiy asoslariga nisbatan yuqorida bildirilgan fikrlarning inobatga olinishi, aholidan olinadigan daromad solig’i tartibini davr talabiga moslab takomillashtirishga o’zining munosib xissasini qo’shadi.
   

Jismoniy shaxslarning mehnatga haq to’lash shaklidagi daromadlaridan ayrim ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan xarajatlar (masalan, dori-darmon, davolanish xarajatlari)ni chegirish va ularning yillik daromadlarini umumiy deklaratsiyalash tizimiga tezroq o’tkazish lozim.