O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti ter

Q - asbobning o’rtacha temperaturasi (36,5) bilan atrofidagi havo temperaturasi o’rtasidagi farqni ko’rsatadigan son.
Qq36.5 – t (6)
Bu erda t havo harakatining aniqlangan joydagi temperuturasi. Misol: Asbob faktori 510 spirt ustunchasi 30 sekund mobaynida 38⁰S dan 35⁰Sgacha pasayadi. Havo harakati aniqlangan joydan temperatura 16,5⁰S. N kattalikni topamiz.

Q - kattalikni topamiz:

Qq36,5-16,5q20
SHunday qilib ,
9-jadvaldan havo harakatining tezligi 2,34 metr sekundligini topamiz.

10-jadval 1m|sek dan kattaroq havo tezligini aniqlash formulasiga kerakli tayyor hisoblar

N Q	Tezlik m|s hisobida	N Q	Tezlik m|s hisobida	N Q	Tezlik m|s hisobida	N Q	Tezlik m|s hisobida	N Q	Tezlik m|s hisobida
0,60	1,00	0,66	1,27	0,72	1,59	0,83	2,22	0,94	2,97
0,61	1,04	0,67	1,32	0,73	1,63	0,84	2,28	0,95	3,04
0,62	1,09	0,68	1,32	0,74	1,68	0,85	2,34	0,96	3,12
0,63	1,13	0,69	1,42	0,75	1,74	0,86	2,41	0,97	3,19
0,64	1,18	0,70	1,47	0,76	1,80	0,87	2,48	0,98	3,26
0,65	1,22	0,71	1,52	0,77	1,85	0,88	2,54	0,99	3,35
				0,78	1,91	0,89	2,61	1,00	3,43
				0,79	1,97	0,90	2,68
				0,8	2,03	0,91	2,75
				0,81	2,09	0,92	2,82
				0,82	2,16	0,93	2,90

Nazorat savollari

1. Qanday psixrometrlarni bilasiz, ishlash usulini tushuntiring?

2. Havoning namligi temperaturaga bog’likligini tushuntiring?

3. SHamolning paydo bo’lishi sababi qanday va shamol kuchiga qarab Bofort shkalasi bo’yicha taxminiy baho bering, havoning xarakat tezligi katatermometr orqali qanday o’lchanadi?

7-Amaliy mashg’ulot

Mavzu: O’quv xonalarida tabiiy yorug’likni aniqlash.
Ishdan maqsad: Yorug’lik haqida ma’lumot bilan tanishish va asboblar yordamida tabiiy yorug’likni aniqlash.

Kerakli asboblar: Fotoelement, filtr nasadka, millampermetr (LYUKSDA) darajalangan.

Nazariy ma’lumotlar.

Organizmga ta’sir qiladigan tashqi muxit omillari orasida yorug’lik dastlabki o’rinlardan birini egallaydi. Yorug’lik qo’rish organiga ta’sir qilibgina qolmay umuman butun organizmga ham ta’sir ko’rsatadi. YOrug’lik ko’rush organi orqali ta’sir ko’rsatar ekan bosh miya katta yarim sharini po’stlog’iga etib boradigan qo’zg’alishni keltirib chiqaradi. YOrug’lik ta’siri ostida organizmning fiziologik va psixik reaksiyalari qayta tuziladi. Organizmning umumiy tanasi o’zgarib u faol xolatga o’tadi. YOrug’lik to’g’risidagi ma’lumot ko’zga ko’rinadigan yorug’likgina emas balki, ko’zga ko’rinmaydigan ul’trabinafsha va infraqizil nurlar ham o’z ichiga oladi. Bu nurlarning hammasi ham tabiatda bir xil bo’lib fazoda 300000 km|sekund atrofida tezlik bilan tarqalish xususiyatiga ega. Fizikadan ma’lumki, cho’g’lanib turgan qattiq jismdan sochilayotgan va ko’zga bir jinsdek bo’lib ko’rinadigan oq rangli yorug’lik nurlarini uch qirrali shisha prizma orqali o’tkazilsa, prizma orqasiga qo’yilgan ekranda xilma-xil tusga ega bo’lgan bir qancha qismdan iborat rangdor yo’l spektor paydo bo’ladi.

Nur energiyasi sepektorining optik soxasi to’lqining uzunligi 10mmk dan 380 mmk ga boradigan ultrabinafsha nurlarni, ko’zga ko’rnadigan nurlarni 380-760 mkm va infra qizil nurlarni 760-3400mkm o’z ichiga oladi.

13- rasm. Nur energiyasi sepektorining optik soxasi

1 3-rasmda ko’rinib turganidek to’lqinning uzunligi 550 mmk dan 558 mmk gacha bo’lgan nurlarni( spektr yashil sarik qism nurlari) odamning ko’zi hamma narsadan ko’ra yakinrok sezadi. Ultrabinafsha nurlar kuchli biologik ta’sir ko’rsatadi Ularning biologik aktivligi darajasmi to’lqin uzunligiga teskari proporsionaldir. Infraqizil nurlar asosan issiqlik ta’siri bilan xarakterlanadi. Ammo ular ximiyaviy ta’sir ham ko’rsatadi. Fazodagi muayyan maydon orqali vaqt birligida o’tuvchi yorug’lik energiyasida teng mikdor mazkur maydon orqali o’tayotgan yorug’lik oqimi deb ataladi.

14-rasm. 1-Golvanametr 2. Fotoelement 3. Filtr nasadka
Yoritilganlik ya’ni yorug’lik darajasi son jihatdan yuza birligiga tushayotgan yorug’lik oqimiga tengdir.

Yorug’lik darajasi LYUKS bilan ifodalanadi.

Yorug’lik darajasini aniqlash uchun ob’ektivlik LYUKS metr qo’llaniladi.

Lyuksmetr fotoelement va shkalasi lyukslar hisobida darajalarga bo’lingan milliampermetr(galvanometr) dan tashkil topgan.

Fotoelement yorug’lik energiyasini eletr energiyasiga aylantirib beradigan asbobdir. Fotoelektrik tok kuchi fotoelement katodining yoritish darajasiga to’g’ri proporsional bo’ladi.

Yorug’lik darajasini aniqlashga fotoelementga tushadigan nur fotoelektrik tok paydo qiladi. Bu o’z navbatida galvanometr strelkasini og’diradi.

Lyuksmetrining asosiy qismi selenli fotoelementdir. Bu element sim bilan milliampermetrga ulangan bo’ladi.

Milliampermetrning ko’rsatishlari «lyukslar» hisobidagi yorug’lik darajasi qiymatini bildiradi.

Ishni bajarish tartibi.

YU-16 lyuksmetrining qurilmasi bilan tanishish.

Laboratoriya xonasidagi yoritilganlik darajasini poldagi belgidan derazagacha bo’lgan 1,2,3,4,5 m oraliqlarda o’lchash bunda fotoelement plastinkasi tepaga qaratgan xolda polga parallel vaziyatda tutiladi hamda platina 0,8m masofa stol balandligida qilib joylashtiriladi.

K q (E_n | E_t ) . 100% formuladan har beshta nuqta uchun T.YO.K. (tibiiy yoritilganlik koeffitsient) hisoblanadi.

quyidagi o’lchov ishlarini bajaring:

A) chiziqning yo’g’onligi 0,3 mm bo’lganda oynadan 3 m masofada chizmachilik ishlarini:

B) mikrometr shkalasining bo’limlari qalinligi 0,15 mm bo’lganda derazadan 5 m masofada o’lchov ishlarini.

5.Olingan raqamlarni va qilingan hulosalarni laboratoriya ishiga oid hisobotingizga yozing va 5- jadvalni to’ldiring.