O`zbekiston Respubliкasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Termiz Davlat Universiteti

Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblash jadvali (ming soʻm)

Yillar	Balans qiymati (ming soʻmda)	Yillik amartizatsiya summasi	Jamg’arilgan amartizatsiya	Qoldiq qimati
1 -yil	5000	(40%*5000)=2000	20000	30000
2- yil	5000	(40%*3000)=1200	32000	18000
3- yil	5000	(40%*1800)=720	39200	10800
4- yil	5000	(40%*10800)=4320	43520	6480
5- yil	5000	4480	48000	2000

Kumulyativ usulda amortizatsiya hisoblashish. Kumulyativ usul (yillar yigi usuli)da har yilgi amortizatsiya meʼyori amortizatsiya muddati yakuniga kadar kolgan a» tizatsiyalanayotgan qiymatning boʻlagi sifatida belgilanadi. Boʻlak amortizatsiya hisobot tugagunicha kolgan toʻliq yillar yigindisini amortizatsiya muddatini belgilaydi: yillarning tartib soniga bulib aniqlanadi. 5 yil foydalanish muddatiga moʻljal asosiy vositalar uchun yillik raqamlar yigindisi quyidagicha boʻladi

5+4+3+2+1=15 yil. (ming soʻm hisobida)

Kumulyativ usulda amortizatsiya hisoblash jadvali

Yillar	Balans qiymati	Yillik amartizatsiya summasi	Jamg’arilgan amartizatsiya	Qoldiq qimati
1 -yil	5000	(5/15*4800)=1600	1600	3400
2- yil	5000	(4/15*4800)=1280	2880	2120
3- yil	5000	(3/15*4800)=9600	3840	1160
4- yil	5000	(2/15*4800)=6400	4480	5200
5- yil	5000	(1/15*4800)=3200	4800	200

Jadvallardan kurinib turibdiki, amortizatsiya hisoblashishning oxirgi ikki usu.i asosiy vositalardan foydalanish muddatining boshida hisoblangan amortizatsiya ajratmalari obekt xizmat muddatining oxirida hisoblangan amortizatsiya qiymatidan or boʻladi Ushbu usullar ishlab chiqarishga taallukli asosiy vositalarni hisoblashish uchun qoʻllaniladi, chunki mazkur vositalardan foydalanishning birinchi yillarida samaraletfoydalaniladi va taʼmirlashga harajatlar unchalik koʻp bulmaydi. Keyingi yilda amortizatsiya harajatlari kamayadi, taʼmirlash harajatlari esa odatda oshib boradi. Asosiy vositalar boʻyicha amortizatsiya ajratmalari ular hisoblab utkazilgan hisobot davgri buxgalteriya hisobi va hisobotida aks ettiriladi. Asosiy vositalarning ayrim obekt boʻyicha ajratmalar tegishli summalarni jamgarish yuli bilan yoki obektlarga dastlabki qiymatini kamaytirish yuli buxgalteriya hisobida aks ettiriladi.

Asosiy vositalarning eskirishini hisobga olish uchun hisobvaraqlar rejasg quyidagi hisobvaraqlar ochilgan:

0211-“Erni obodonlashtirishning eskirishi”;

0212-“Moliyaviy lizing shartnomasi boʻyicha olinib oʻzlashtirilgan asosiy vositalarkiye eskirishi”;

0220-“Binolar, inshootlar va oʻzatuvchi moslamalarning eskirishi”;

0230-“Mashina va jihozlarning eskirishi”;

0240-“Mebel va ofis jihozlarining eskirishi”;

0250-“Kompyuter jihozlari va hisoblashish texnikasining eskirishi”;

0260-“Transport vositalarining eskirishi”;

0270-“Ish hayvonlarining eskirishi”;

0280-“Koʻp yillik ekinlarning eskirishi”;

0290-“Boshqa asosiy vositalarning eskirishi”;

0299-“Moliyalanadigan lizing shartnomasi boʻyicha olingan asosiy vositalarni eskirishi”.

Ushbu hisobvaraqlarning kreditida asosiy vositalarga hisoblangan va xissa lanayotgan eskirish summalari koʻrsatiladi. hisobvaraqlarning debetida asosiy vosita:-hisobdan chiqarish paytida unga hisoblangan eskirish summasining hisobdan chiqarilki aks ettiriladi. Asosiy vositalarga eskirish hisoblanganida, eskirish summala: harajatlarga oʻtkaziladi.

Eskirish summasi ishlab chiqarish harajatlariga oʻtkazilganida quyidagicha yozuv

D-t Ishlab chiqarish harajatlari hisobvaraqlari

K-t Asosiy vositalar eskirishini hisobga oluvchi hisobvaraqlar.

Agar da eskirish davr harajatlariga oʻtkazilsa quyidagicha yozuv qilinadi:

D-t 9420-“Maʼmuriy-boshqaruv harajatlar”

K-T Asosiy vositalar eskirishini hisobga oluvchi hisobvaraqlar.

Ishlab chiqarishda qatnashayotgan asosiy vositalar qiymati bir necha yillar mobaynida yaratilgan mahsulot qiymatiga qismlarga bo’lingan holda o’tib boradi. Mana shu qism amaliyotda amortizatsiya ajratmasi deb ataladi. Ushbu ajratma asosiy vositalarning eskirish qiymatini ifodalaydi. Amortizatsiya ajratmasi asosiy vositalar safini to’ldirish va yangilash uchun moliyaviy manba bo’lib hisoblanadi. Hozirgi davrda mamlakatimiz milliy hisoblari tizimida amortizatsiya ajratmasi ikki usul orqali hisoblanib kelinmoqda. Bular quyidagilardir:

1) asosiy vositalarning boshlanғich qiymatiga nisbatan teng ulushlarda hisoblash,

2) belgilangan amortizatsiya me`yori darajasini ikki karra oshirgan holda hisoblash.

Ikkinchi usul tezlashgan amortizatsiya ajratmasini hisoblash usulidir.

Tezlashgan amortizatsiya ajratmasi birinchidan, asosiy vositalar aktiv qismi salmoғining oshishiga, ikkinchidan, ishlab chiqarish hajmining o’sishiga olib keladi. Bular esa o’z navbatida asosiy vositalardan foydalanish darajasining oshishiga sababchi bo’ladi.

Byudjet tashkilotlari foydalanuvidagi binolar, transportlarning necha yilda eskirishini belgilovchi nizom qabul qilindi.

O’zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to’ғrisida»gi Qonuniga muvofiq Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi va Davlat arxitektura va qurilish qo’mitasining qo’shma qaroriga asosan tomonidan “Byudjet tashkilotlarining asosiy vositalarining eskirishini aniqlash va buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi to’ғrisidagi nizom” qabul qilindi. Mazkur nizom 2013 yil 29 noyabrda qabul qilingan bo’lsa, 19 dekabr’ kuni Adliya vazirligi tomonidan tegishli tartibda ro’yxatdan o’tkazildi.

Mazkur Nizom byudjet tashkilotlarining asosiy vositalarining eskirishini aniqlash va buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibini belgilab beradi. Unga ko’ra, Byudjet tashkilotlari asosiy vositalarining eskirishi yillik me`yorlari asosida aniqlanadi. eskirish me`yorlari mazkur asosiy vositalarning dastlabki (tiklanish) qiymatiga nisbatan foizlarda belgilanadi.

Nizomga muvofiq, mavsumiy tusga ega byudjet tashkilotlarida foydalanilayotgan asosiy vositalar bo’yicha oylik eskirish summasi umumiy tartibda, ya`ni mazkur asosiy vositaning yillik eskirish summasini 12 ga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.

SHuningdek, kapital qurilish ob`ektlarini qabul qilish dalolatnomasi rasmiylashtirilmagan tugallanmagan qurilish yoki uning qismlari bo’yicha eskirish aniqlanmasligi belgilandi.

Mazkur Nizomga byudjet tashkilotlari asosiy vositalarining yillik eskirish me`yorlari ilova qilingan bo’lib, unga ko’ra, qaysi asosiy vositalar necha yilda eskirishi maxsus jadval asosida belgilab qo’yilgan.

Xulosa :

Xulosa qilib Amortizatsiya --- asosiy vositalarni eskirishidir, Amortizatsiya jamg’armasi asosiy vositalarni eskirishini qoplash maqsadida ajratib boriladi. Amartizatsiya fondi asosiy vositani tannarxini 100%ni tashkil etadi. Amartizatsiya qiymati 2-xil usilda jamg’arib boriladi:

1. 
   Tekis – ya’ni misol uchun yillik hisobda olganda uskuna yohud transport vositalarning yaroqsiz holatga kelish muddati 5-yil deb olsak yillik amartizatsiya qiymati 20% dan tashkil etadi.
   
2. 
   Pasayib boruvchi qiymat- bu usulda dastlabki yillarda asosiy vositani umummiy qiymatini 40% ni tashkil etsa bu qiymat pasayib boradi.
   

Amrtizatsiya ajratmasi yil hisobida biryo’la va aksincha uni har oyda ajratib borilishi ham mumkin. Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodni tekis rivojlanishi asosiy omilidir.