O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti



Download 2,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/163
Sana31.12.2021
Hajmi2,12 Mb.
#279679
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   163
Bog'liq
Nutq ostirish nazariyasi va metodikasi

«Etika Jalom»
 
nomli asari Oktyabr inkilobiga kadar Samarkand va Buxorodagi madrasalarda o’quv ko’llanmasi 
sifatida  foydalanilgan  hamda  O’rta  Osiyodagi  ko’plab  ilђor  mutaffakirlarning  (YUsuf 
Koraboђiy,  Abu  Tohir  Samarkandiy,  Abdulla  Avloniy)  pedagogik  va  axlokiy  karashlarini 
shakllantirishda  katta  rol  o’ynagan.  Ushbu  fundamental  asarida  Devoniy  o’sib  kelayotgan 
avlodni  tarbiyalash,  tarbiya  va  ta’lim  jarayonida  ijobiy  sifatlarga  ega  bo’lish  lozimligi  haqida 
kimmatli fikrlar bildirgan. 
Devoniy  asarlarida  tarbiyalashda,  ta’lim  metodikasida  maktab  va  o’kituvchining  tutgan 
o’rni  haqida  ko’plab  ijodiy  fikrlar  juda  ko’p.  Uning  asarlarini  tahlil  qilish  shuni  ko’rsatadiki, 
Devoniy o’z davrining ilђor mutafakkiri bo’lgan hamda uning ta’lim va tarbiya haqidagi ko’plab 
ђoyalari bugungi kunda ham o’z ahamiyatini yo’kotmagan. 
Ayniksa  Alisher  Navoiy  O’zbekiston  xalqi  kalbidan  chukur  joy  olgan.  Uning  asarlari 
besh  yuz  yildan  buyon  ko’plab  avlodlarni  hayajonga  solib  keladi.  Insonparvarlik,  muhabbat 
ђoyalari, insonning oliy maksadlarini kuylash Navoiy merosida asosiy o’rin tutadi. 
Navoiyning  pedagogik  karashlari  o’ta  insoniyligi  bilan  ajralib  turadi.  U  bola  shaxsini 
shakllantirish  va  tarbiyalash  masalalariga  juda  katta  ahamiyat  bergan,  Navoiy  farzandni  oilaga 
quvonchh va baxt keltiruvchi shamchirok, deb bilgan. 
Navoiy  bolaga  uning  yoshiga  karab  eng  kichik  yoshdan  to’g’ri  tarbiya  berish  zarur, 
fanlarni o’rganishni iloji boricha barvakt boshlash lozim, deya ta’kidlagan. 
Buyuk  slavyan  pedagogi  YAn  Amos  Komenskiy  (1592-1670)  ¶arbning  buyuk 
olimlaridan  biri  hisoblanadi.  Uning  pedagogik  tizimi  o’sib  kelayotgan  avlodni  insoniylik, 
tinchliksevarlik, tenglik va birodarlik ruhida tarbiyalash ђoyalari bilan yo’ђrilgan. 
YA.A.Komenskiyning pedagogik merosi ulkan va ko’p kirralidir. Olimning chop etilgan 
falsafiy va pedagogik asarlari uning tarixiy ahamiyatini belgilab berdi. «Onalar maktabi»da kayd 
etilgan  bolani  dastlab  oilada  tarbiyalash  va  rivojlantirish  ђoyalari  bugungi  kunda  ham  o’z 
dolzarbligini  yo’kotmagan.  Hajmi  kichik,  birok  mazmuni  juda  chukur  bo’lgan  mazkur  asarni 
unda ko’yilgan muammolarning dolzarbligi va ahamiyatliligi, ularni amalga oshirish uchun taklif 
kilinayotgan yo’llar va vositalarning soddaligi hamda ishonchliligi, nihoyat oila, ayollar, bolalar 
va ularni tarbiyalashga bo’lgan munosabatning insoniy yo’nalishga egaligi bo’yicha uni mumtoz 
asarlar  sirasiga  kiritish  mumkin.  «Inson  zotini  himoyalash  eng  avvalo  beshikdan  boshlanishi 
lozim».    Bundan  ortik  sodda  va  dono  fikr  bo’lmaydi.  Uddaburon  olimlar  qaysii  bir  ijtimoiy 
tarbiya  tizimini  kashf  kilmasinlar,  baribir  bolalar  hayot  kechiradigan,  ular  jismonan  va  ma’nan 
rivojlanadigan muhit sifatida oila eng samarali tarbiya tizimi hisoblanadi. 
Katorlashgan ђoyalar tizimiga ega bo’lgan  «Onalar maktabi»ni birlamchi oilaviy tarbiya 
bo’yicha birinchi asar deb hisoblash mumkin. 
«Onalar  maktabi»ning  bosh  ђoyasi  -  oiladagi  birlamchi  tarbiyaning  bola  uchun 
quvonchhli  bo’lishi,  uning  kelajagini  baxtli,  ota-onalar  uchun  yokimli  va  umidbaxsh,  jamiyat 
uchun foydali qilishdan iboratdir.  
Komenskiy  tabiiy  iktidorni  eng  ilk  yoshdan  boshlab  har  tomonlama  rivojlantirish 
ђoyasidan  kelib  chiqqan  holda    onalar  maktabi  oldiga  kiyin  vazifalarni,  ya’ni:  bolalarga  bilish 
(bilimga  ehtiyojmandlikni  tarbiyalash,  bilimga  chankoklik)ni,  harakat  qilish  (mehnatkash 
bo’lish,  o’zini  boshkara  olish  va  yaxshi  amallar  qilish)ni  va  gapirish  (nutq  va  fikrlashni 
rivojlantirish)ni  o’rgatish    vazifalarini  ko’yadi.  SHu  munosabat  bilan  u  akliy,  jismoniy  va 
ma’naviy tarbiyalash, nutq va fikrlashni rivojlantirish bo’yicha anik maslahatlar beradi. 
«Onalar  maktabi»dagi  alohida  bir  bob  «kanday  qilib  bolalarga  nutqni  mashk  kildirish» 
lozimligiga baђishlangan. Komenskiy  «akl va nutq»ni rivojlantirish uchun bir xil harakat qilish 
zarur  deb  hisoblagan.  U  «akl»  va  «nutq»ka  organik  birikma  sifatida  karagan.  Va  bu  tasodifiy 
emas,  zero  bola  nutq  tufayli  o’z  fikrlarini  ifodalaydi  va  atrofdagi  odamlar  bilan  muloqotga 
kirishadi, nutqni egallash orkali u atrofni o’rab turgan olamni anglaydi. Bolada nutq va fikrlash 
rivojlanadi. 


 
15 
U sensor rivojlantirish va tarbiyalashga alohida e’tibor bergan, chunki usiz akl va nutqni 
muvaffakiyatli  rivojlantirib  bo’lmaydi.  Va  buyuk  pedagogning  mazkur  koidaga  rioya  qilishni 
«didaktikaning oltin koidasi» deb atagani ham bejiz emas. 
Nutqka  taallukli  bo’lgan  boshka  bir  ђoyani  Komenskiy  ona  tilini  o’kitish,  ona  tilida 
o’rgatishni  talab  qilish  shaklida  ifodalagan.  Maktabgacha  yoshda    ona  tilini  o’rgatish, 
Komenskiy  xulosasiga  ko’ra,  -  bu  eng  avvalo  bola  hayotining  birinchi  yilidan  boshlab  nutqni 
rivojlantirish, bo’ђinlar va so’zlarni anik talaffuz qilish, gaplarni sintaktik jihatdan to’g’ri tuzish, 
narsalarning nomini to’g’ri aytish va mos fikr bildirishdan iborat. Ushbu maksadda Komenskiy 
ota-onalarga  bolalar  bilan  muloqot  qilishda  narsalar  nomlarini  va  so’zlarni  buzmasdan,  to’g’ri 
aytish,  bolalarga  talaffuzi  kiyin  bo’lgan  va  nisbatan  uzun  so’zlarni  aytishni  mashk  kildirish  va 
buning  uchun  o’yin  uslubidan  foydalanishni  maslahat  beradi.  Komenskiyning  xizmati  shundan 
iboratki, u pedagoglar ichidan birinchilardan bo’lib bola nutqini rivojlantirishda, uning ona tilini 
butun  go’zalligi  va  milliy  xususiyatlari  bilan  birgalikda  o’zlashtirib  olishida  she’riyat,  ertaklar, 
makollar  va    matallar,  tez  aytishlarning  tutgan  o’rniga  birinchi  bo’lib  e’tiborni  karatdi. 
Gapirishni  boshlayotgan  bolalarning  kattalar  nutqini  tushunishlari  uchun  ular  so’zlovchining 
yuzini  va  uning  ko’l  harakatlarini  ko’rishlari,  uning  savollarini  tushunishlari  va  to’g’ri  javob 
berishlari  darkor,  deb  yozgan  edi  Komenskiy.  Ona  tabassumi  va  bola  tomonga  cho’zilgan 
ko’llar,  imlash,  kallani  kimirlatib  ko’yish,  kayђuli  yuz  va  barmok  bilan  do’k  urish  –  bularning 
barchasi  so’zlovchining  kayfiyatini  ifodalaydi,  buni  bola  kabul  qilib  oladi  va  u  aytilgan  fikrni 
tushunishga  yordam  beradi.  Bu  ritorik  harakatlar  muloqotda  juda  askotadi,  nutqni  va  fikrlashni 
rivojlantiradi. 
YA.A.Komenskiyning  «Onalar  maktabi»  asari  Garbda  va  Rossiyada  oilaviy  tarbiyaning 
keyingi  rivojiga  sezilarli  ta’sir  ko’rsatdi.  Pestalotstsi  va  Frebel,  K.D.Ushinskiy  va 
ye.N.Vodovozova  birlamchi  oilaviy  tarbiyaga  shaxsni  shakllantirish  tizimidagi  o’ta  zarur 
bosqich  sifatida  karaganlar.  Bularsiz  o’sib  kelayotgan  avlodni  muvaffakiyatli  tarbiyalash 
borasidagi barcha harakatlarimiz zoe ketadi. 
 

Download 2,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish