O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti Normurod Murodov fors tili

Aniq kelasi zamon fe’li مستقبل mo‘staqbal

Aniq kelasi zamon fe’li ish - harakatning kelasi zamonda bajarilishi yo bajarilmasligi aniq, qat’iy ekanligini bildiradi.

Aniq kelasi zamon fe’li qo‘shma fe’l shaklida bo‘lib, ikki qismdan – yetakchi va ko‘makchi fe’ldan tashkil topadi.

Aniq kelasi zamon fe’li ko‘makchi fe’l sifatida kelgan خواستن xāstan fe’lining hozirgi fe’l negizi ( خواه xāh) ga shaxs-son qo‘shimchalarini qo‘shish va undan so‘ng yetakchi fe’lning qisqartirilgan infinitiv shaklini keltirish orqali hosil qilinadi. Aniq kelasi zamon fe’lining tuslanishida ko‘makchi fe’l o‘z leksik ma’nosini yo‘qotib, kelajak tushunchasini ifodalaydi. Yetakchi fe’l esa hamma shakllarda qisqartirilgan infinitiv (مسدر مرخم masdare moraxxam ) shaklida bo‘ladi.

من خواهم رفت man xāham raft- men boraman تو خواهی رفت toxāhi raft- sen borasan او خواهد رفت u xāhad raft- u boradi ما خواهیم رفت mā xāhim raft- biz boramiz شما خواهید رفت šomā xāhid raft – siz borasiz آنها خواهند رفت ānhā xāhand raft- ular boradilar

خواستنxostan ko‘makchi fe’li prefiksli fe’llarda prefiksdan so‘ng, qo‘shma fe’llarda esa, ot bilan ko‘makchi fe’l orasida qo‘yiladi.

Aniq kelasi zamon fe’lining bo‘lishsiz shakli ko‘makchi fe’l negizi خواه xāh ning oldida نه na – inkor yuklamasini qo‘shish orqali hosil qilinadi.

ما نخواهیم رفت mā naxāhim raft-biz bormaymiz من حرفهای ترا فراموش نخواهم کرد man harfhāye torā farāmuš naxāham kard- men sening so‘zlaringni esdan chiqarmayman. او فردا بر نخواهد گشت U fardā bar naxāhad gašt- u ertaga qaytmaydi.

105 - tamrin. Quyidagi fe’llarni aniq kelasi zamon fe’li shaklida tuslang.

خواندن xāndan شروع کردن šoru kardan فرستادن ferestādan یاد گرفتن yād gereftanبر داشتن bar dāštan.

106 - tamrin. “Eron Islom Respublikasi” matnini o‘qib tarjima qiling. Matndagi fe’llarni aniq kelasi zamon shakliga qo‘ying.
درس نوزدهم O‘N TO‘QQIZINCHI DARS
عمر خیام

حکیم ابو الفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری- فیلسوف، ریاضیدان، منجم، پزشک، شاعر و نویسنده بزرگ ایران در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری (قرن یازدهم و دوازدم میلادی) است. خیام در نیشابور به دنیا آمد، اما سال تولد آغاز زندگی او نا معلوم است. خیام تنها شاعر نیست. حتی قبل از اینکه شاعر باشد حکیم و طبیب است. هم در ریاضیات و نجم مهارت دارد و هم از ادب و قران بهره مند است. در " خبر و مقاله" تحقیقات تازه می کند و در طب و نجم هم مطالعات مهم دارد. علاوه بر این او در سال 467 هجری (1074 میلادی) تقویم ایران را اصلاح می کند و " نوروز " را که در نیمه برج حوت ( ماه اصفند ) قرار داشت به اول برج حمل می آورد و از این راه " تقویم جلالی " را به وجود می آورد. در حکمت از طرفداران ابن سینا و کتاب های قانون و شفارا با دقت و تحقیق می خواند و تحلیل می کند. هر چند مقام خیام و رای شاعری او بوده و شهرت او در ایام زندگی و بعد از آن بیشتر در حکمت ، طب، نجم و ریاضیات بوده است. ولی امروزه اورا در جهان بیشتر با رباعیات فلسفی لطیفش می شناسند. معلوم نیست که خیام شاعری را از چه زمانی شروع کرده و چرا جز رباعی نسرده است. بدون شک او برای بیان اندیشه ها و افکار ساده و در عین حال سر شار از شور و هیجان خود هیچ قالبی مناسب تر از رباعی نمی توانست بیابد. رباعی به دلیل وزن و آهنگ ضربی خود به خوبی با دف و ساز همراه می شود و به همین سبب از قدیم در مجالس رواج داشته و نفوذ تاثیر آن در ذهن ها بیشتر بوده است.

خیام در رباعیات خود افکار فلسفی خودرا به زیبایی بیان می کند. وفات خیام را در سال 509 هجری (1115 میلادی ) یا 514 هجری ( 1123 میلادی ) نوشته اند. ترجمه ها و تحقیقاتی که در باره رباعیات خیام به زبان های مختلف انجام شده فراوان است. در جمهوری ازبکستان رباعیات عمر خیام به زبان ازبکی نیز ترجمه شده است.