O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

7.4. Turistik xizmatlar bozorini tadqiq qilishda oldinga qo’yiladigan 
vazifalar 
Dunyo tajribasidan ma’lumki, turizm sohasida xususiy mulkchilik 
munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishi o’ziga xos xususiyatlar 
bilan boshqa sohalardan ajralib turadi. XIX asrning oxiri va XX asrning 
boshlaridayoq moddiy ishlab chiqarish tarmog’i o’zining bir qator yirik 
monopol va oligapol korxonalari bildan tanilgan bo’lsa, turizm sanoati 
o’tgan asrning 70-yillaridan boshlab rivojlanish tusiga kirdi. Biroq, 
shunga qaramasdan, bu soha juda tez rivojlandi. Turizm sanoatida asta-
sekinlik bilan xususiy mulkchilikka asosiy e’tiborning berilishi umumiy 
ovqatlanish va joylashish sohalarida yirik mehmonxona va restoran 
tarmoqlarining barpo etilishi, asosiy uyushgan sayyohatlar bozori ustidan 
nazorat qiluvchi bir qator xususiy operatorlarning shakllantirilishi, 
shuningdek turistlarni tashishga asosiy e’tiborni qaratgan yetakchi 
aviakompaniyalarni yuzaga kelishi kabilarda o’z ifodasini topgan. 
Turizmning 
zamonaviy 
rivojlanish 
bosqichi 
asosan 
oilaviy, 
hunarmandchilik 
va 
yarim 
hunarmandchilik, 
ishlab 
chiqarish 
ko’rinishidagi katta miqdordagi kichik korxonalarning mavjudligi bilan 
xarakterlanadi. Masalan, dunyoning rivojlangan malakatlaridan biri

---

hisoblangan Frantsiyada ham turizm sohasidagi bozor operatsiyalarini 
amalga oshiradigan firmalar orasida miqdoriy jihatdan kichik tadbirkorlik 
sub’ektlari ustuvorlik qiladi. Mehmonxona tipidagi 70 foizga yaqin 
turistik firmalarda xizmat ko’rsatuvchi personalning miqdori besh 
kishidan ortiqni tashkil qilmaydi. Mamlakatda band bo’lgan jami 
aholining yarmisi otel, kafe va restoranlar hissasiga to’g’ri kelib, 
bulardagi ishchilar miqdori 10 kishidan kamchilikni tashkil etadi. 
Frantsiyadagi turistik agentlarning 57,5 foizi 6 kishidan ortiq bo’lmagan 
personalga ega firmalar hissasiga to’g’ri keladi. Bunday firmalar 
mamlakat turistik sanoatida band bo’lgan jami ishchi kuchlarining 13,9 
foizini ish bilan ta’minlaydi. SHuningdek, 8,4 foiz savdo aylanmasini 
yetkazib beradi va 9,5 foizi qo’shimcha qiymatni keltiradi. Biroq, bu 
bilan turizm sohasidagi xususiy mulkchilik munosabatlarida faqatgina 
kichik biznes ustuvorlikka ega degan xulosaga kelmaslik kerak. 
Frantsiyaning o’zida 26 ta yirik turistik agenlik mavjud bo’lib, ularning 
har birida 100 kishidan ortiq personal faoliyat ko’rsatadi. Bu turistik 
agentliklarda jami band bo’lganlarning 46,3 foizi faoliyat ko’rsatadi. 
SHuningdek, bular savdo aylanmasining 49,2 foizini va 56,6 foiz 
qo’shimcha qiymatni beradi. Boshqa rivojlangan G’arbiy yevropa 
mamlakatlarida ham shu kabi ko’rsatkichlar qayd etilgan. Bu 
ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, dunyo turistik xizmatlari bozorida 
yirik firmalarning ham roli kattadir
35
.