O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti kimyo fakultеti

Ishining amaliy ahamiyati.
Ishning ahamiyatli tomoni O`zbekistonda
o`sadigan dorivor o`simlik bo`lgan oq sarvijondan tibbiyot uchun muhim
bo`lgan alkaloidlar kolxamin, kolxitsin, kesselringin va lutein kabi alkaloidlar
ajratib olinadi. Biroq bu alkaloidlarning zaharlilik darajasi yuqori bo`lganligi
uchun tibbiyotda kam ishlatiladi. Shuning uchun ushbu alkaloidlarning asosida
fiziologik faollikka ega bo`lgan, ammo zaharlilik darajasi kam bo‘lgan
kolxaminni propargil spirti hosilasini sintez qilish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ishining prеdmеti
. O‘zbekistonda, xususan, Qashqadaryo Viloyatining Kitob,
Dehqonobod va qo‘shni Respublika Tojikistonning Hisor tumanida ushbu oila
o`simliklarining oq va sariq sarvijonlari uchraydi. Ushbu o`simliklarda
uchraydigan kam o`rganilgan gomoproaporfin va gomoaprofin alkaloidlarini 
o`rganishdan iborat. Ushbu oila o`simliklarining alkaloidlarining tuzilishi turli- 
tumanligi, muhim fiziologik faollikka ega bo`lishi hamda yangidan – yangi
vakillarining kashf etilishi hozirgi kunda ham ushbu oila o`simliklarining
mahalliy sharoitlarda o`rganilishi dolzarb vazifalardan biri ekanligini
ko`rsatadi.
Bitiruv malakaviy ishining оb’еkti
 
.
Alkaloid saqlaydigan asosan bir nechta
tur
oilalar hisoblanadi. 
Bular, 
lolaguldoshlar, ra’noguldoshlar 
va
murakkabgullilar hisoblanadi. Alkaloidlar o‘simliklarning hamma organlarida
uchramaydi. Ular o`simlikning aniq bir qismida bo`ladi. Sarvinjon o’simligidan 
kolxaminni ajratib olish va uni propargil spirti bilan reaksiyasi. 
 Ishining tadqiqot usullari.
O`simliklardan alkaloidlar ajratib olishning bir
nechta usullari bor. Alkaloid saqlagan o`simliklar yig`ilgandan keyin soya
joyda quritiladi va ezib maydalangandan so`ng ishqor yoki ammiak bilan
ishlanadi, keyin erkin alkaloid suvli eritmadan efir, xloroform yoki boshqa

---

6 
organik erituvchi bilan izvlekat qilinadi, undan keyin alkaloid kislotali muhit
bo`lgan suvli eritmaga o`tkaziladi. Ko`pgina alkaloidlar pikrin va
fosformolibdat kislotalar kam eruvchan tuzlar hosil qiladi va timin hamda HgJ
bilan cho`ktiriladi.