O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti kimyo fakultеti

Propargil spirti bilan
yangi kolxamin hosilalarini sintez qilish 
Organik spirtlari bilan kolxamin hosilalari. 
1,0 g kolxaminning bir qismi 17 ml quritilgan va yangi etil spertida eritilib, 
eritmaga 0,12 g paraform, 0,01 g gidroxinon va 0,03 g rux xlorid qo`shildi. 
SHundan so`ng, eritmaga ekvimolekulyar miqdordagi propargil spirt qo’shilib, 
kolba tarkibi yaxshilab aralashtirildi. Reaksiya aralashmasi geterosikilli 
xammomda qaytariladigan kondensator bilan 105 ° da 8 soat davomida isitildi. 
11
Мухамедьярова Н.Л., Левкович М.Г., Юсупов М.К. О строении лутеинина / Труды Ташкентск. гос. унив. им. В.И. Ленина. 
1976. Вып. 513. С. 111-115. 

---

30 
Reaksiya tugagandan so’ng aralashma tarkibi yupqa qatlamli xromatografiya bilan 
aniqlandi. Reaksiya amalda bajarilgandan so’ng, etil spertida erimaydigan 
moddalar filtrlash yo`li bilan ajratilib, erituvchi (etil sperti) aylanuvchi birlikda 
distillandi. Qoldiq 20-30 ml xloroformda eritildi, natijada quyuq xloroform 
eritmasi har biri 20 ml 5% sirka kislotasi bilan uch marta yuvildi. Sirka kislotasi 
ekstrakti tarkibida reaksiyaga kirishmagan kolxamin mavjud kislotali eritmani 
ammiak bilan ishqorlash va xloroform bilan ekstraktsiya qilish yo’li bilan ajratib 
olindi. Reaksiya mahsulotining xloroform eritmasi, boshlang`ich kolxamini 
ajratgandan so’ng, suvsiz natriy sulfat ustida quritildi, sulfat filtrlandi va filtrat 
kichik alyumin qatlami (5-7 g) orqali o’tkazildi. Bunday holda, ekstrakt yukori 
darajada toza xolga keladi. Erituvchi distillandi va reaksiya mahsuloti vakuum 
eksikatorida quritildi. 
IQ spektri: 1090, 1250, 1480, 1570, 1590, I655, I730, 2225, 2800, 2840, 2935, 
2950, 3500 sm-1. 
MR spektri: 2, 20 (3H, S, N-SN
3
,), 3.34 (N-SN
2
)., 3.58 (3N, S, 1-OSN
3
), 3.82; B 
3.84; B 3.85 (3N , S-S) , 3 OSN
3
), 3.96 (SN
3
), 4.70 (OSN
2
), 6.48 (H-4), 7.38-7.56 
(H-4, H-11, H Fenil radikalida), 7.80-8.00 (H- Fenil radikalining 8, H-12, H), 8.16 
(metil proton, siyan guruhiga geminal) ppm 
b. Asetilen karbinollari va aminlari bo’lgan kolxamin hosilalari bir xil 
reaktiv nisbati va sharoitida sintez qilindi. 
Reaksiya mahsulotlarining rentabelligi jadvalda keltirilgan. 
Amino guruhga kiritilgan substituentlarning alkil xususiyati tufayli hosil 
bo’lgan hosilalar saqlanib qoladi yuqori darajadagi asoslik (ayniqsa piridin halqasi 
bilan) kolxamin reaktsiya mahsulotlaridan ajratishni qiyinlashtiradi. 
Shuning uchun, shu maqsadda ular alyuminiy oksididagi xromatografiya usuliga 
murojaat qilindi (efir-aseton, aseton va aseton-metanol aralashmasining elimlari).
4- (Kolxamino-N / 1,1-metiletilbutin-2) karbinol "(57). 
IQ spektri: 1100, 1170, 1720, 2570, 2950, 3400, 3540 sm
-1
. 
PMR spektri: 1.26; 1.45; 1.49 (SN
3
SN
2
), 1.98 (SN
3
), 2.16 (N- SN
3
), 3.58; 3.85 x 
2.88 (3N x 4 SS, O SN
3
). 5, 16 (ON), 6.48 (N-4), 6.94 (N-11), 7, 24 (N-12 va N-8) 

---

31 
ppm.Olingan moddalarning barchasining tuzilishi spektral usullar yordamida 
o`rganildi