O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

Tur. Foraminifera - Foraminifera polystomella
O'quv 
mashg 'ulotining 
maqsadi: 
chig’anoq!i
amyobalar  va  foraminiferalarning  tuzilishi  va  xilma-xilligi 
bilan tanishish, ular haqida ma'Iumot berish.
Kerakii jihozlar:  chig’anoqIi  amyobali  suv  namunasi, 
mikroskoplar,  buyum  va  qopIag’ich  oynalar,  tomizgichlar 
filtr  qog’ozIari,  ko'rgazmali  vositalar,  Petri  kosachasi  va 
boshqalar.
Ishning  mazmuni.  Chig’anoqli  amyobalar  uncha  katta 
bo'lmagan  ko’l,.  hovuz,  sholipoya  suvlari  va  ko'pdan  beri 
tozalanmagan akvariumning tubida yashaydi.  Ularning tanasi 
sitoplazmadan  iborat  bo’lib,  himoya  vazifasini  bajaruvchi 
chig'anoq  ichida joylashgan bo'ladi (5-rasm).
20
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5-rasm. Chig'anoqli amyobalar
I-Difflugia piriformis; II-Arsella vulgaris;  III-Arsella dentate; IV-Henque 
reusia modesta; V-A.centropyxis; VI-Difflugia corona; VII-Euqypha
alveolata.
Arsellaning  tuzilishi.  Arsellaning  chig’anog'i  bir 
kamerali  bo’lib,  shakli  soyaboncha,  qalpoqcha  ko’rinishida, 
ranglari  esa  yosh  arsellada  tiniq,  kattalasha  borgan  sari 
sarg'ish  va  qo’ng’ir  tusli  bo’ladi.  Chig’anoq  sof  organik 
moddadan  yoki  unga  aralashgan  shishasimon  (kremniyli 
oqsil)  moddadan  iborat.  Chig’anoqning  pastki  qismida  bitta 
teshigi 
bo’lib,  undan  soxta  oyoqlari  chiqib  turadi. 
Psevdopodiyalari  harakat  qilish  va  oziq  tutish  vazifalarini 
bajaradi.
Protoplazmasida  2  ta  yadrosi  va  bir  necha  qisqaruvchi 
vakuolalari  bo’ladi.  Arsella  ham  oddiy  boMinish  yo’li  bilan 
ko’payadi.  BoMinish  jarayonida  yosh  amyobaning  bittasi 
dastlabki  chig’anoqda  qoladi,  ikkinchisi  o’z  chig'anoqidan 
chiqib,  ma'lum  vaqt  suzib  yuradi  va  keyinchalik  uning 
tanasida yangi chig’anoq hosil bo’ladi.
Difflyugiyaning  tuzilishi.  Difflyugiya  chig’anog'i
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

noksimon,  xurmacha  yoki  ko’zacha  shakllarida  bo’ladi. 
Og'izchasi  ingichkalashgan  tomonida  joylashgan.  Chig’a- 
noq  sitoplazmadan ajralib chiqqan  suyuqlikdan hosil bo’ladi. 
Ammo  uning  tarkibida  qum  zarrachalari,  qo’ng’ir  suv 
o’tlarining  chig’anoqlari  ham  bo’lishi  mumkin.  Chig’anoq 
og’zi-teshikchadan  1-2  ta  yolg’on  oyoqlari  chiqib  turadi. 
Ular  harakat  qilish  va  oziqani  qamrab  olish  vazifalarini 
bajaradi.  Difflyugiyalar  ham  amyobalar  kabi  to’g’ridan- 
to’g’ri ikkiga bo’linish yo’li orqali ko’payadi.
Foraminiferalarning  tuzilishi.  Foraminiferalar  dengiz 
va okean hayvonlari, 0 ’rta Osiyoning sho’rlangan yer osti va 
quduq  suvlarida  uchraydi.  Ulaming sitoplazmatik tanasi turli 
shakldagi  qum  va  ohaktoshdan  tarkib  topgan  chig’anoq 
ichida  joylashgan.  Chig’anog'i  himoya  vazifasini  bajaradi. 
Foraminiferalar turlariga qarab chig’anoqlari  bir kamerali  va 
bir-biri bilan tutashgan ko’p kamerali bo’ladi.
Ko’p  kamerali  foraminiferalar  o’z  hayotining  dastlabki 
davrini  bitta  kamerali  chig’anoqda  yashashdan  boshlaydi. 
Keyinchalik  uning  yonida  boshqa  kameralar  hosil  bo’ladi. 
Ammo 
birinchi 
paydo 
bo’lgan  chig’anoq 
kamerasi 
keyingilariga nisbatan kichik bo’ladi. U embrion kamera deb 
ataladi.  hamma  kameralar  bir-biridan ular  orasidagi  to’siqlar 
bilan  ajralib  turadi,  ammo  bu  to’siqlarda  ko’p  mayda 
teshikchalar mavjud.  Shuning uchun ham foraminiferalaming 
protoplazmatik  tanasi  bir  xonadan  ikkinchi  xonaga  o’tib 
turadi.  Ba'zi  foraminiferalaming  chig’anoqi  devorida  mayda 
teshikchalar bo’ladi.  Ular orqali  soxta oyoqlari  chiqib turadi. 
Agar  bunday  teshikchalar  bo’lmasa,  oyoqlar  chig’anoqning 
oxirgi  kam-erasidan  tashqariga  chiqadi.  Foraminiferalar 
jinssiz va jinsiy yo’l bilan ko’payadi (6-rasm).
22
www.ziyouz.com kutubxonasi

---