O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

Ishning bajarilishi:  yirikroq  yomg’ir chuvalchangini bir 
varaq  oq  qog’oz  ustiga  qo’ying,  hamda  uning  bosh,  dum, 
yelka  va  qorin  tomonlarining,  bir-biridan  farqini  aniqlang. 
Tanasi  qisqarib  harakat  qilishiga  e'tibor  bering.  Igna  bilan 
chuvalchangga ta'sir ko'rsatib  uning  bosh  tomonini  aniqlang 
(boshi  ta'sirga  tez  javob  qaytaradi).  Chuvalchang  harakat 
qilayotgan  paytida  segmentlarda  tuklar  qog’ozga  ishqalanib 
chiqaradigan tovushni eshiting. Tuklar borligini aniqlashning 
navbatdagi  usuli -   chuvalchangning  tanasini  barmoqlaringiz 
orasidan  o’tkazib  yuborsangiz,  uning  tanasida  tuklaming 
borligiga 
ishonch 
hosil 
qilasiz. 
qog’oz 
ustiga 
chuvalchangning  anal  teshigidan  chiqarilgan  loyga  e'tibor 
bering,  bu  chuvalchang  tomonidan  yutilgan  tuproqdir. 
Chuvalchangning  32-37-bo’g’imlarida joylashgan  belbog'ini 
va  14-15-segmentlaridajoylashganteshiklami toping.
13«
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mikroskopning 
kichik 
ob'ektivi 
orqali 
yomg’ir 
chuvalchangi  tanasidagi  ko’ndalang  kesmaning  bo’yalgan 
preparatini  kuzating.  Unda  ichak  devorining  tuzilishi, 
metanifridiylar, qon tomirlari va nerv elementlarini aniqlang.
Yomg’ir  chuvalchangini  ochish  uchun  uni  100-150  spirt 
eritmasiga  solib  10-15  daqiqa  davomida  oMdiriladi.  Keyin 
uning  ustida hosil bo’lgan shilliq moddalar yuvib tashlanadi. 
Chuvalchang  vannachaga  qorin  tomoni  bilan joylanib,  bosh 
gangliyasini  shikastlamaslik  uchun  biroz  chetrog'idan 
to’g’nag’ich-nina  bilan  sanchib  qo’yiladi.  Ikkinchi  nina 
yordamida  dumining  uchidan  tarang  tortib  vannachadagi 
mumga 
sanchilib 
mustahkamlanadi. 
Shundan 
keyin 
tanasining  oxirgi  uchiga  yaqin  joyidan  o’tkir  uchli  qaychi 
yordamida terisi  ko’ndalangiga kesiladi.  So’ngra qaychining 
bir 
uchi 
juda 
yupqa 
terining 
ostiga 
kirgizilib 
chuvalchangning  bosh  tomoniga  qarab  kesiladi  va  qirqilgan 
teri  to’g’nag’ichlar  bilan  ikki  tomonga  vannachaga  sanchib 
qo’yiladi. 
Ichki  organlari  ochilgan  yomg’ir  chuval- 
changlarining  qo’l  lupasi  yordamida  ovqat  hazm  qilish 
organlarini  o'rganing  va  qizilo’ngach  atrofidagi  halqasimon 
qontomirlarini  kuzating.  Qonning  qizil  rangda  ekanligiga 
e'tibor  bering.  Nerv  sistemasini  o’rganish  uchun  halqum 
ostida joylashgan  oq  rangdagi  nerv  tugunini  toping,  so’ngra 
ichakni  kesib  tashlab,  uning  ostidagi  qorin  nerv  zanjirini 
kuzating.