O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti san’atshunoslik fakulteti tasdiqlayman

2.2. KASBIY XOR SAN'ATI RIVOJLANISHINING BOSQICHLARI
2-sinf va qisman 3-sinf o‘quvchilarining tasavvurlari biroz yaxshiroq bo‘lsa-da, birinchi sinf o‘quvchilarining tasavvuridan unchalik farq qilmaydi, chunki 2-sinf va qisman 3-sinf o‘quvchilarini chalg‘itmaydi, endi esa xotirada saqlanib qolgan taassurotlari ko‘p. tasavvurdan foydalaning.
3-sinf o'quvchilari voqea qanday kechayotganini o'z ko'zlari bilan ko'rishni xohlashadi va ularda ishtirok etish istagi paydo bo'ladi. Shuningdek , 3 va 4-sinf o‘quvchilarida o‘z-o‘zini nazorat qilishda sezilarli sifat o‘zgarishlari bo‘ladi. Talabalar 2 yillik o'qish davomida nazorat qilish texnikasi va ko'nikmalariga ega bo'ladilar. 3-sinfdan boshlab o‘quvchilarning tasavvuri, idroki, tasavvuri yaxshilanadi.
Musiqiy ta’lim jarayonini amalga oshirishda o‘quvchilarning jismoniy o‘sishi va ruhiy o‘zgarishining yuqorida qayd etilgan shartlarini hisobga olish maqsadga muvofiqdir.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari ishonchli va tashqi taassurotlarni qabul qiladilar. Ulug‘ allomalarimiz ta’kidlaganidek, insonning fe’l-atvori hammadan ko‘ra hayotining ilk yillarida shakllanadi va shu davrda vujudga kelgan xislatlar uning qalbida mustahkam o‘rnashadi. Boladagi ijobiy his-tuyg'ular va fazilatlarning tarkibi, yuksak axloqiy me'yorlarni shakllantirishning asosiy mas'uliyati boshlang'ich sinf o'qituvchisi zimmasiga tushadi. Bu yoshda tarbiyada o‘qituvchining har bir so‘zi, har bir harakati, ta’sir uslubi uning uchun haqiqat mezoni bo‘lib xizmat qiladi. Chunki o‘quvchilar o‘z o‘qituvchisiga katta ishonch bildiradilar, uning fikrini tinglaydilar, uning pedagogik mahoratidan jiddiy ta’sirlanadilar, uning talablariga doimo amal qiladilar, o‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarishga intiladilar. Psixolog E.G‘oziyevning fikricha, ayni paytda o‘qituvchi uchun: a) o‘quvchilar ma’naviyatiga ta’sir etish, ijobiy ularning his-tuyg'ularini va yaxshi niyatlarini qo'llab-quvvatlash; b) atrofdagilarga yordam berishga, ularni to‘g‘ri fikrlashga, noma’lum harakatlardan saqlanishga, tabiat manzaralarini kuzatishga, musiqa tinglashga o‘rgatish; v) ularga burch hissini tushuntiring; g) ular bilan o'qilgan kitoblar, ko'rilgan spektakllarni muhokama qilish imkoniyati mavjud.
Professor N.F.Dobrinin: “3-4-sinf o‘quvchilari butun dars davomida diqqatlarini jamlay oladilar. Ammo qisqa tanaffuslar ham ular uchun yaxshi. Shuningdek, vaqti-vaqti bilan amaliy va nazariy ma'lumotlarni qo'shib , mashg'ulot turi va sur'atini o'zgartirish kerak.
Bu uchinchi sinf o‘quvchilari uchun musiqa-o‘quv materiallari hajmi va mazmuni ham sezilarli darajada kengayib borayotgani bilan izohlanadi.
3-sinf musiqa darslarida 1-chorak mavzusi “Musiqaning ifoda vositalari, mohiyati va ahamiyati haqida tushuncha”.
O‘quvchilarning ikkinchi sinfda o‘zlashtirilgan kuyning tuzilishi, musiqiy ifodasi kabi nazariy bilim va ko‘nikmalari 3-sinf boshida tilga olinadi va takrorlanadi. Birinchi darslardanoq o‘quvchilarga kuyning qanday tuzilganligi, ohang va usuli haqida ma’lumotlar beriladi. Tinglash bosqichida tavsiya etilgan “Dilxiroj”, “Rohat”, “Jamalagim” (o‘zbek xalq kuy va qo‘shiqlari), M.Mirzayevning “Jonon”, G‘.Qodirovning “Raqs” kuylari misolida ifoda sadosi, ifoda kuchi. musiqaga.pauzalar, ohanglarning tembri va hokazo. Guruh bo‘lib chiqishdan oldin o‘quvchilarga qo‘shiq kuylash, nafas olishni rejalashtirish va tovush chiqarish bo‘yicha ko‘rsatmalar beriladi. Xususan, qo'shiq aytish bilan bog'liq vaziyat: 1-2-sinflarda egallagan malakalarini oshirish, qo‘shiq kuylashda gavda, bosh, elka, qo‘l va oyoqlarning erkin bo‘lishiga, shuningdek, tovush moslamalariga erishish;
nafas olishni rejalashtirishda - to'g'ri nafas olish ko'nikmalari ustida ishlashni davom ettirish, ko'krak qafasida nafas olishni oldini olish, chuqur nafasni to'xtata olish, qo'shiq aytish uchun asos hosil qila olish, ayniqsa yuqori va pastki. kuylashda pastki notalardan tejamkorlik bilan foydalanish malakalari;

tovush hosil qilish - jasorat, jasorat haqidagi qo'shiqlar kabi kuchli ohangda kuylangan qo'shiqlarni engil, silliq, mayin va jarangdor ovozda kuylash, tovushning qo'pol, qo'pol va notekis bo'lishiga yo'l qo'ymaslik, og Qo'shiq aytayotganda. tez sur'atli ishlarda uzun jumlalar, nafasni tizimli taqsimlash va boshqa ko'nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishga e'tibor berish kerak. Xor mahoratiga ko‘ra ikki vokal elementli qo‘shiqlarni kuylash, shu jumladan vokal qismini mustaqil kuylay olish va bir vaqtning o‘zida ikkinchi tovushlarni tinglash va kuzatish, yakkaxon, guruh yoki butun sinf bilan hamjihatlikda kuylash, qo‘shiq aytish, u asar mazmuni va xarakterini ovozda ifodalash qobiliyatini rivojlantirish zarur.
Guruh kuylash bosqichida “Keng Turkiston” ( musiqi N.Norxo‘jaev , P.Mo‘min she’ri), “G‘unchaman” (H.Rahimov musiqasi, N.Narzullaev she’ri), “Oltin paxtam – oppogim” (N.Norxoʻjaev musiqasi, P.Moʻmin sheʼri),“ Baxtliman ”(H.Rahimov musiqasi, S.Jabborov sheʼri),“ Humo qushim ”(D .Omonullaeva musiqasi, P.Moʻmin sheʼri). Guruhlarda kuylash jarayonida bolalarning pauzalarga (tinish belgilari) e’tibor berishlari, oktava va chorak pauzalarni o‘zlashtirishlari, shuningdek, qo‘shiqlardagi ovoz balandligi darajasini tushunishlari, o‘lchov, usul kabi nazariy tushunchalarni egallashlari kutiladi.
O`qituvchi ovoziga ko`ra notaga qarab mashq va qo`shiqlar kuylash (“Yulduzlar”, “Teplovoz”), katta va kichik ovozlarni 2q4 va 3q4da chorak va yarim chorak notalarda kuylash, dirijyorlik, pauzalar, choraklik haqida nazariy bilimlar olish. pauzalar.
Cholg‘u asboblarida chalish, ritmik musiqiy harakatlarni bajarish aylana, chalka, qoshiq va boshqa zarbli cholg‘u asboblarini chalish, musiqaga ritmik jo‘rlik (“Olma tashladim”, “Jonon”) kabi kuylar asosida amalga oshiriladi. Shuningdek, og'izda oddiy usullarga taqlid qilish, cholg'u asboblari tovushlarini kuylash, raqs harakatlarini topish va raqsga tushish ("Olma tashladim", "Jonon" va boshqalar) mashqlari mavjud. II chorak “Xor va orkestr” haqidagi umumiy tushunchalarga asoslanadi. Musiqa tinglash bosqichida quyidagi asarlarni tinglash tavsiya etiladi: “kilpillama” (o‘zbek xalq lapari, “Usmoniya” (o‘zbek xalq qo‘shig‘i), “Samoi dugoh” (Toshkent-Farg‘ona maqom yo‘lidan), “Quylayman”. A.Muxamedov musiqasi), “Qorasoch” (oʻzbek xalq qoʻshigʻi). Guruh bo‘lib kuylash “Oppoq qandim” (musiqi F. Alimov, she’ri P. Mo‘min), “Qo‘shiq cho‘qqisida” (musiqi T. Azimov, G‘. Komilov she’ri), “Qorbo‘ron o‘ naymiz » (S.Abramova musiqasi, B.Isroilov sheʼri),' Yangi yil qoʻshigʻi (Q.Abdullaev musiqasi, V.Hikmat sheʼri).
Nota bilan kuylash bosqichida o‘qituvchining ovoziga ko‘ra qo‘shiq kuylash va kuylash, major va minorning tuzilishini tushunish, asarlarni tasvirlashda ularni farqlash, tezlik va usulning ahamiyatini tushunish kabi ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. musiqiy tavsiflarni shakllantirish. Shuningdek, usullarni ifodalashda tinglangan asarlarning tavsif xususiyatlarini belgilash, notaga ko‘ra oddiy usullarni bosish, aylana usullari bilan birga mashq va qo‘shiqlar kuylash, 2q4 va 6q8 o‘lchovlarini o‘tkazish, keng foydalanish mumkin. darslar mazmunida musiqa ijodkorligi.sahna faoliyati mazmunini belgilaydi
III chorak mavzusi “Musiqa tuzilishi. Ohangning takrorlanishi, musiqaning o'zgarmas va o'zgaruvchan qaytishi ”. Bu kuyning takrorlanishi - musiqadagi "qayta" yoki "qaytish" ma'nosini tushuntiradi va notalar satrlari bu belgilarning yozilishini ko'rsatadi. Musiqadagi “reprise” atamasi D.Omonullaevaning quyidagi she’riy ta’rifi bilan mustahkamlangan.
Ohangning asosiy qismi
Yana eshitiladi.
Bu qismning chetida
Qayta tiklash belgisi mavjud.
Musiqada kuyning ma’lum qismlarini takrorlash “Lazgi”, “Tosh qashqarchasi”, “Norim-norim”, “Nayrez”, “Dilbar”, “Raqs” va boshqa kuylar misolida ijro etiladi. O’quvchilardan asarning tabiati, mazmuni, badiiy ifoda vositalari, umuman, badiiy qimmati haqida so’ralgandan so’ng, ularning fikrlari umumlashtiriladi va o’qituvchi bergan ma’lumotlar boyitiladi.
“Nisholda” (musiqasi D. Omonullaeva, R. Tolib she’ri), “Qor” (Sh. Ermatov musiqasi, Zulfiya she’ri), “Quvnoq bolalar qo‘shig‘i” (musiqasi G‘. Qodirov, H. Qayumov) jarayonda. “Boychechak” (A.Rahmonqulov musiqasi), “Binafsha” (D.Zokirov musiqasi, P.Mo‘min she’ri ) kabi qo‘shiqlarni o‘rganish , kuylash jarayonida unga amal qilish malakalari shakllanadi. Bu mavzu kuyning doimiy va o'zgaruvchan qaytishi haqidagi ma'lumotlar bilan yanada mustahkamlanadi. Ovchilarga qisqartma belgilarining ma'nosi haqida ma'lumot beriladi, ya'ni boshidan oxirgi so'zgacha, (oxiri), ya'ni sahna belgisidan oxirigacha, boshidan belgisigacha, so'ngra kod uzatiladi. .
To'rtinchi chorakda o'quvchilar "Musiqaning oddiy shakllari, guruhlar va aks ettirish" bilan tanishadilar.
3-sinfda o‘quvchilar musiqani ifodalash vositasi (musiqiy nutq), uning tuzilishi, takrorlanishi, musiqaning o‘zgarmas va o‘zgaruvchan takrorlanishi, shuningdek, oddiy musiqa shakllari, band va takrorlanuvchi mavzular bo‘yicha umumiy nazariy bilimlarni o‘rganadilar. , ko‘nikma va malakalar. . Ular musiqaning umumiy tuzilishi bilan bir qatorda bir qismli, ikki qismli va uch qismli asarlar haqida qisqacha ma’lumotga ega bo‘ladilar.
Musiqa tinglash bosqichida “O‘zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasi”, “Farg‘onacha tanovar”, “Bibigul”, “Raqs” (musiqi O.Xolmuhamedov), “Humo qusim” (B.Umidjonov musiqasi) , “Jo‘jalarim” (T. Mutalibov she’ri, Mirtemir tarjimasi, G‘. Husaynli musiqasi). Jamoaviy qiroat bosqichida o‘quvchilar “Qo‘zilarim”, “Oy bo‘lamiz, to‘y bo‘lamiz” (S. Barnoyev she’ri, H. Rahimov musiqasi), “Laylak” (G‘. Qodirov, Uyg'un she ' ri) kabi qo'shiqlarni o'rganadi. “Salimjon-nimjon”, “Kakligim”, “Piyodalar qo‘shig‘i”, “Kamalak izlayman” kabi qo‘shiqlar ham qo‘shimcha material sifatida tavsiya etiladi. Talabalar ushbu qo'shiqlarni o'rganish davomida ifodali qo'shiq aytish, band va tetiklikni farqlash ko'nikmalariga ega bo'ladilar. Ohang va kuyning tabiati ularning o'ziga xos tomonlarini belgilaydi.
O`quvchilarning musiqiy savodxonligini oshirish - katta va kichik uchlik va unlilarni notaga ko`ra kuylash, ularni kuy ohangiga ko`ra ajratish, asosiy ekranga qarab uchliklarni kuylash, qo`shiqning ohangiga ko`ra ohangini aniqlash, ohangni shakllantirish. takrorlashni tushunish («qo «muvaffaqiyatimiz cho'qqisida»). Alteratsiya o'lchovlarida berilgan qisqa ohang mashqlari - diez, bemol, bekar, 2q4 va 3q4 o'lchamiga mos ravishda taktil chiziqlarni o'rnatish mashqlari ham mavjud.
SHuni ham ta’kidlash joizki, dasturda musiqiy materiallar tavsiya etilgan bo‘lib, o‘qituvchi ularni o‘quvchilarning qiziqishlari, musiqiy ehtiyojlarini hisobga olgan holda tanlab o‘qitish imkoniyatiga ega bo‘lib, musiqa darslarini yanada qiziqarli va samarali tashkil etishga xizmat qiladi.
Demak, 3-sinf yakunida o‘quvchilarning musiqa madaniyati fanidan olgan bilim va ko‘nikmalari quyidagi mezonlarga javob berishi kerak.
Ikkinchi sinfda olgan bilim, musiqiy tushuncha va notiqlik ko‘nikmalarini shakllantirish, asarning qismlari, tavsifi va mazmunini tartib va ​​ritmga ko‘ra aniqlash, asarning umumiy tuzilishi – bir qismli, ikki qismli ekanligini tushunish. , uch qismli va band, refrainlish;
- ansambl va orkestr o‘rtasidagi farqni bilish, orkestr tarkibidagi o‘zbek xalq cholg‘ularining asosiy cholg‘u asboblari bilan tanishish va ularni rang (tembr) va registrdan farqlay olish;
- jamoaviy gaplar va ularning asosiy tovush turlari bilan tanishish;
- tovush va cholg‘u asboblari turlarini registr va tembrdan farqlay olish;
- Asarlarni o‘rganish jarayonida kompozitorlar M.Burhonov, M.Nasimov, D.Zokirov, G‘.Qodirov, M.Tojiyevlar ijodi bilan yaqindan tanishish;
- ikkinchi sinfda nutq so‘zlash malakalarini mustahkamlash (tovush diapazoni: DO1- RE2. ifodali kuylashga odatlangan, kuylashda sof intonatsiya, aniq, ravon va yorqin talaffuz va to‘g‘ri nafas olish;
- nutq mashqlarida bir bo‘g‘in bilan 2-3 ovozda kuylash, legato tovush,
nolegato, stakatto, ikki ovozli mashqlar va epizodik va mustaqil ohangli qoʻshiqlar shaklida tez va sekin kuylash va hokazo. Bir va ikki ovozli qo‘shiqlarni jo‘rsiz kuylash (akapella);
- dirijyorning signallarini tushunish va ularga rioya qilish.
Guruh kuylash bosqichida talabalar R.Abdullaev va M.Mirzoning “Qushlar parvozi”, Sh.Yormatovning “Oymomajon rom bo‘ldi”, N.Norxo‘jaev va shoir P.Mo‘minning “Zavqing soch, qaldirg‘i” “Och”, A.Mansurov va H.Qayumovning “Yaxshi maktab o‘quvchisi”! kabi qo'shiqlarni o'rganish.
Musiqa savodxonligi faoliyatining boshqa bosqichlari bilan chambarchas bog‘liq holda o‘quvchilarning o‘tgan choraklarda olgan bilim va ko‘nikmalarini amaliy mashg‘ulotlar jarayonida mustahkamlash, asarlarda major va minor yo‘nalishlarining jarangdorligini aniqlashga e’tibor qaratiladi. Shu bilan birga, bitta asosiy xarakterga ega (sol-major, minor , major, re-minor) asarlarning uch ohangli notalarini kuylash malakalarini yanada rivojlantirish ishlari olib borilmoqda .
Beshinchi sinf oxirida musiqa ta'limi bo'yicha o'quvchilarning nazariy bilimlari va amaliy ko'nikmalari qatoriga quyidagilar kiradi:
- Talabalar solist va cholg‘u ansamblini, xalq cholg‘ulari orkestrining grammatikadan eshitiladigan asarlardan farqlarini ajrata olishi, orkestrdagi
asosiy cholg‘u asboblari guruhi bilan tanishishi, orkestrdagi cholg‘u asboblari oilasini bilishi kerak.
- xalq cholg‘u asboblari orkestri misolida simfonik orkestr bilan tanishish, milliy orkestr va simfonik orkestrni grammatikadagi umumiy tovushlardan ajrata bilish;
- suhbatda orkestr turlarini (xalq cholg`ulari orkestri, simfonik orkestr, estrada simfonik orkestri, puflab cholg`u asboblari orkestri, kamera orkestri) aniqlay olish;
- xorning tuzilishi, xor turlari (bolalar xori, aralash xor, ayollar xori va boshqalar), mashhur xor va dirijyorlar haqida bilimga ega bo‘lish;
- she’r janrlari, vokal-simfonik asarlardan syuita va kantatalarni bilish, bu janrlarda ijod qilgan mualliflarning ijodiy ishlarini bilish;
- musiqali drama janri, uning mashhur kompozitor va kompozitorlari ijodi, opera janrining o‘ziga xos xususiyatlari, musiqali drama va opera janrlari haqida umumiy ma’lumotlar, o‘zbek opera kompozitorlari M. Ashrafiy, Sobir Boboyev, Mutallar bilan tanishish maqsadga muvofiqdir. Burhonov, Sayfi Jalil va boshqalarning asarlari.
Shu maqsadda musiqa tinglash bosqichida kompozitor S.Jalilning o‘zbek xalq orkestri uchun “Qalbimda” asari, M.Bafoyevning “She’r”, “Naqshlar” (dutor va orkestr uchun) bilan tanishtirildi. , T.Qurbonovning “Shodlik”. ”, S.Yudakovning “Mirzachoʻl” vokal syuitasi (“Oʻrimchilar qoʻshigʻi” qismi).
Shuningdek, talabalar xor san'ati, xor turlari (bolalar xori, aralash xor, ayollar xori va boshqalar) bilan tanishadilar , taniqli xor dirijyorlari Abduqahhor Sultonov, Botir Umidjonov, Ahad Hamidov ijodi bilan tanishadilar .
Guruhlarda kuylash uchun O‘zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasi (musiqi M. Burhonov, she’ri A. Oripov), “Aziz ustozlar” (S. Boboyev musiqasi, “To‘lqin” she’riyati), “Ozod” Respublikam. ”(A.Mansurov musiqasi, H.Qayumov sheʼri),“ Boychechak” (xalq qoʻshigʻi, Sh.Yormatov bolalar xori uchun moslashtirilgan).
Milliy orkestr misolida o‘quvchilar simfonik orkestr bilan tanishishlari, magnit yozishda milliy orkestr va simfonik orkestrni umumiy tovushdan ajrata olishlari kerak. Suhbat davomida talabalar orkestrlarning turlarini (xalq cholg‘ulari orkestri, estrada-simfonik orkestr, puflash orkestri, kamera orkestr tuzilmalari) aniqlay olishlari kerak.
5-sinf o‘quvchilarining musiqiy savodxonligini oshirishda ularning boshlang‘ich sinflarda olgan bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlash muhim ahamiyatga ega. Birinchi chorak davomida asosiy va minor tayanch tovushlarni uch ovozda kuylash, cholg‘uda chalinadigan tovushdan garmonik major va minor triadalarni aniqlash kabi malakalar o‘rgatiladi. Shuningdek, o‘qituvchi tomonidan o‘quvchilarning notalar asosida kuylash mashqlari va qo‘shiqlariga, notalar asosida undosh bo‘lmagan (akapella) uslubda kuylash amaliyotiga ko‘proq e’tibor qaratish maqsadga muvofiqdir.
Qasida (“Alisher Navoiy”), süita (“Dilbarim”) va kantana (“Mirzacho‘l”) janrlaridagi vokal-simfonik asarlar haqida ma’lumot, bu janrlarning atoqli vakillari M.Burhonov, M.Nasimov, S.Yudakov. va boshqalar bilan tanishish tavsiya etiladi.
5-sinf darslarida o‘quvchilar musiqali drama janri, sahna musiqa asarlarining o‘ziga xos xususiyatlari bilan tanishishlari, musiqali dramadagi raqs-balet janri haqidagi ma’lumotlardan bahramand bo‘lishlari kerak. Shu maqsadda o‘quvchilar P.I.Chaykovskiyning “Oqqush ko‘li” baletidan parchalar, U.Musayevning “To‘maris”, T.Jalilovning “Tohir va Zuhro” musiqali dramasidan parchalar tinglashlari mumkin. Shuningdek, Ozarbayjon musiqali dramasining yirik namoyandasi U.Hojibekovning “Arshin mololon” ​​asaridan parchalarni o‘zbek musiqali dramasiga qiyoslab tinglash maqsadga muvofiqdir.
Bu asarlarni tinglash bilan bir qatorda musiqali drama janridagi mashhur kompozitor va bastakorlardan M.Leviyev, Y.Rajabiy, T.Jalilov, Mirxalil Mahmudov, S.Jalil ijodi bilan tanishtirish maqsadga muvofiqdir. Bu o‘quvchilarning musiqiy drama janri haqidagi tasavvurlarini yanada boyitishda yordam beradi.
“Sumalak” (musiqi Sh. Yormatov), ​​“Ona qo‘llari” (G‘. Qodirov musiqasi, T. Ilhomov she’riyati), “Qaltadagi gullarimiz” (N. Norxo‘jaev musiqasi, P. Qo‘shiqlar). “Mo‘minlar she’ri”) o‘quvchilarning birgalikda kuylash qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan.
2/4, 3/4 va 4/4 oʻlchamdagi qoʻshiqlarning ritmik usullaridan, masalan , dirijyorlik , shuningdek, 6/8 oʻlchamdagi asarlarni barmoq bilan bosish yoki ovozli taqlid qilishdan musiqa savodxonligining oʻlchamlarini aniqlay olish. doira uslubi asarlar misolida mashqlar va tayanch iboralar shaklida kuylashni, major va lya minor ladlarni bajarishni o'rganadi.
5-sinfning so‘nggi choragida o‘quvchilar operadagi opera, balet janri, musiqali drama va opera janrlarining o‘ziga xos xususiyatlari va farqlari, mashhur o‘zbek opera kompozitorlari M.Ashrafiy, S. bilan tanishish rejalashtirilgan. Boboev, M. Burhonov, S. Jalil va boshqalar ijodi bilan tanishadi. Shu maqsadda musiqa tinglash bosqichi uchun M.Glinkaning “Ruslan va Lyudmila” operasidan “Dilorom operasidan ariya va duetlar”, “Maysara ishi” asarlari talabalarning opera janri haqidagi badiiy tasavvurini kengaytiradi. . hnavi musiqiy asarlari opera, balet, musiqali drama va komediyadan iborat. Xususan, F. Kozlovskiyning “Tanovar”, M. Ashrafiyning “Muhabbat tumori”, Ulug‘bek Musayevning “Hind dostoni”, “To‘maris” baletlari.
Balet - bu raqs turi. San'atning bu turi qadim zamonlardan beri mavjud. Raqsning ko'plab turlari mavjud: xalq raqslari, bal raqslari, klassik raqslar va balet o'ziga xos janrlarga bo'linadi. Balet italyancha so'z bo'lib, "men raqsga tushaman" degan ma'noni anglatadi.
Yuqoridagi ma’lumotlar o‘zbek baletiga oid tushunchalar bilan boyitilgan.
Balet san'ati mamlakatimizda 30-yillarning boshlarida paydo bo'lgan. Birinchi o'zbek baleti "Paxta" (bastakor Roslovets) 1933 yilda yaratilgan. Keyingi yillarda Ikrom Akbarovning “Orzu”, D.Zokirov va Gienkoning “Oynisa”, M.Ashrafiyning “Muhabbat tumori” kabi qator oʻzbek baletlari yaratildi.
O‘zbek xalq o‘yinlari qadimiy san’at turlaridan biridir. Raqs san’atida ham har bir xalqning o‘ziga xosligi musiqa va harakat ifodasida namoyon bo‘ladi. Raqs sanʼati milliy liboslar, harakat turlari va uslublarini oʻz ichiga oladi.
5-sinfda o‘quvchilarning musiqali drama va komediya janri bilan tanishishlari ham qiziqarli. Oʻzbekistonda musiqa sanʼatining barcha janrlari qatori musiqali drama, musiqali komediya kabi sahna asarlari janrlari ham keng tarqalgan. Opera janrining Yevropadan kirib kelishi va bu janrda koʻplab asarlarning yaratilishi avvaldan shakllantirilgan, yaratilgan va sahnalashtirilgan musiqiy asarlar, drama va komediyalarga asoslangan. T.Jalilovning “Jalir va Zuhro”, M.Leviyevning “Oltin ko‘l”, T.Sodiqov va R.Glierning “Layli va Majnun” va boshqalar bu janrga xosdir. Xususan, M.Leviyevning “Toshbolta oshiq”, I.Akbarovning “Ojarlar” kabi musiqali komediyalari bo‘lajak musiqali drama va komediyalarning ijodiy namunasi bo‘lib xizmat qiladi.
O‘zbek musiqasida opera janri ham muhim o‘rin tutadi. Opera "yaratilish", "ish" degan ma'noni anglatadi. Yozuvchi yoki shoir adabiy asar asosida opera yozishdan oldin she’riy yo‘lda ishlaydigan asarni qayta ishlaydi va libretto yaratadi.
Mashhur "Qirol Sulton haqida ertak" operasi rus bastakori Nikolay Andreevich Rimskiy-Korsakov tomonidan yozilgan. Rimskiy Korsakov yoshligida dengizchi edi. Harbiy dengiz akademiyasini tamomlagach, harbiy kemalarda xizmat qilgan. Biroq, u musiqani dengizdan ko'ra ko'proq sevardi va shuning uchun u bastakor bo'lishga qaror qildi. U ko'plab asarlar, simfoniyalar, romanslar, operalar yozgan. Masalan, “Qorqiz”, “Oltin xo‘roz”, “Shoh Sulton haqida ertak” operalari shular jumlasidandir.
O‘zbek musiqasida opera janri, birinchi o‘zbek operasi, uning muallifi, asarlarning mazmuni va g‘oyasi haqida o‘qituvchi bilan suhbat orqali ma’lumotlar beriladi.
Muxtor Ashrafiy birinchi oʻzbek operasining muallifi. M. Ashrafiy 1912 yil 11 iyunda Buxoro shahrida sozanda oilasida tug‘ilgan. U birinchi musiqa darslarini otasi rahbarligida olgan. Keyin Sharq musiqa bilim yurtiga o‘qishga kirdi. Bu yerda u Buxorodagi mashhur sozandalardan qunt bilan musiqa sanʼati sirlarini oʻrgandi. Keyin Samarqand musiqa va xoreografiya institutiga o‘qishga kirdi. M.Ashrafiy institutda mashhur musiqa ustalaridan tahsil olib, tez orada birinchi o‘zbek dirijyori sifatida tanildi. Shu bilan birga, u yangi zamonaviy musiqalar yozish uchun astoydil va ijodiy mehnat qildi. M. Ashrafiy oʻzbek drama teatriga birinchi boʻlib simfonik orkestrni kiritgan. 1939 yilda M. Ashrafiy ustozi Vasilenko bilan birgalikda birinchi oʻzbek operasi "Boʻron"ni yaratdi, soʻngra "Dilorom", "Shoir yuragi" operalarini yozdi. Muxtor Ashrafiy uzoq yillar Toshkent davlat konservatoriyasi rektori lavozimida ishladi. Ashrafi 1975 yil noyabr oyida vafot etdi.
Yuqorida keltirilgan ma'lumotlar musiqa tinglash bosqichida taklif qilingan asarlarni tushunish orqali yanada mustahkamlanadi. IV chorak davomida o‘qituvchi audio yoki boshqa ijro usullaridan foydalangan holda tinglash uchun quyidagi ishlarni topshirishi mumkin.
1. “Dilorom” operasidan parchalar. M.Ashrafiy musiqasi.
2. “Yoriltosh” operasidan parcha.
3. “Shoh Sulton ertagi”, “Sadko” operalaridan parchalar. Rimsky-Korsakov musiqa.
4. “Alovuddinning sehrli chirog‘i” operasidan parchalar. S.Varelas musiqasi.
Chorak oxirida yil davomida tinglangan turli janrdagi asarlardan musiqiy boshqotirmalar o'yinini tashkil qilish mumkin.
5-sinf o‘quvchilarining ovoz diapazoni Do- Mi2- birinchi tovushlar , Si minor (Do1- Do2- Re2) ikkinchi tovushlardir.

XULOSA:
Demak, pedagogik mahorat musiqa o`qituvchisining kasbiy faoliyatining asosi sifatida muhim masala hisoblanadi. Bo`lajak musiqa o`qituvchisining pedagogik mahoratini shakllantirishda pedagogik amaliyotning ahamiyati ham katta. Zero, talabalar universitetda olgan nazariy bilimlarini sinovdan o‘tkazib, maktab o‘quv jarayonida qo‘llaydilar. Ular musiqa o‘qituvchisi kasbining mazmun-mohiyatini, uning ahamiyati va o‘quvchilarning ma’naviy kamolotidagi o‘rnini chuqur anglaydilar. Musiqa o‘qituvchisining kasbiy faoliyatida notiqlik san’ati va targ‘ibot mahoratiga alohida e’tibor beriladi. Badiiy so‘z musiqani tushuna olgan holda uning hissiy idrok etishida muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi, albatta. Bu jarayonda so'z san'ati musiqaning chuqurligini hech qachon tushuntira olmaydi, biroq “so‘z” busiz nafosatli tuyg‘ularni idrok etish sohasiga yaqinlashib bo‘lmasligini, uning o‘ziga xos hissiy kuchga ega ekanligini, musiqaning nozik torlarini tartibga solish xususiyatiga ega bo‘lgan musiqani ifodalashning bebaho vositasi ekanligini bildiradi. Yurak. Afsuski, musiqa ta’limi tizimida ko‘p yillar davomida fanlar musiqa o‘qituvchilarini tayyorlashdan ko‘ra ko‘proq musiqachi-ijrochilarni tayyorlashga qaratildi. Ko‘p hollarda bitiruvchilar musiqani yaxshi biladigan, cholg‘u asboblarida a’lo ijrochi, lekin nutq madaniyati yaxshi rivojlanmagan o‘qituvchilar bo‘lgan. Tayyorlangan mutaxassislarning pedagogik tayyorgarligi ijrochilik mahoratidan ancha past bo‘lganligi amaliyotda yaqqol isbot bo‘ldi. Buning salbiy oqibatlarini bugungi musiqa ta’limi amaliyotida ham ko‘rish mumkin. Xususan, ko‘pgina musiqa o‘qituvchilarining nutq malakalari to‘liq shakllanmagan, dars mavzularini yoritish, o‘quvchilar bilan muloqot qilish uchun lug‘at boyligi, tushunchalari yetarli emas. Yozma va og'zaki nutqning go'zalligi har doim ham aniq va ravon bo'lmaydi va hokazo; Musiqa ta’limi yangilanish yo‘lidan borayotgan bir davrda o‘qituvchining kasbiy fazilatlari qatorida nutq kamoloti ham katta ahamiyatga ega. Zero, bugungi kunda zamonaviy musiqa madaniyati darslarida bolalarning cholg‘u asboblarida chalish, musiqiy-ritmik harakatlarni bajarish, musiqiy ijodkorlik kabi yangi faoliyat turlarini joriy etish o‘qituvchidan nafaqat musiqa bilimini, balki nutqni pedagogik boshqarishni ham taqozo etadi. Demak, oliy o‘quv yurtlarida bo‘lajak musiqa o‘qituvchilarining pedagogik mahoratini shakllantirish eng dolzarb masalalardan biridir.

ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Bo'lajak musiqa o'qituvchisining pedagogik mahorat asoslari. Tuzuvchi: TVShevchenko. T, 1991 yil.
2. Osnovy muzykalnogo-pedagogicheskogo masterstva. Nazariya va metodlar masalalari. Maxsus kurs. M., 1987 yil.
3. O’zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarida musiqa ta’limi konsepsiyasi. “Ma’rifat” gazetasi, 1992 yil 25 noyabr.
4. Bo'lajak o'qituvchining axloqiy shakllanishi. T., "O'qituvchi", 1979 yil.