O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi

2.2.Amaliy dasturiy ta’minot

Kompyuterning dasturiy ta’minot orasida eng ko‘p qo‘llaniladigani amaliy dasturiy ta’minot (ADT)dir. Bunga asosiy sabab – kompyuterlardan insion faoliyatining barcha soxalarida keng foydalanishi, turli predmet soxalarida avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va qo‘llanilishidir. Amaliy dasturiy ta’minot kuyidagicha tasniflash mumkin:

Muammoga yunaltirilgan ADT ga kuyidagilar kiradi:

buxgalteriya uchun DT;

personalni boshkarish DT;

bank axborot tizimlari va boshkalar.

Umumiy maksadli ADT – soxa mutaxassisi bulgan foydalanuvchi axborot texnalogiyasini qo‘llaganda uning ishiga yordam beruvchi ko‘plab dasturlarni o‘z ichiga oladi.

Bular:

• 
  kompyuterlarda ma’lumot bazasini tashqil etish va saqlashni ta’minlovchi ma’lumotlar bazasini boshkarish tizimlari (MBBT);
  
• 
  matnli xujjatlarni avtomatik ravishda bichimlashtiruvchi, ularni tegishli xolatda rasmiylashtiruvchi va chop etuvchi matn muxarrirlari;
  
• 
  grafik muxarrirlar;
  
• 
  xisoblashlar uchun kulay muxitni ta’minlovchi elektron jadvallar;
  
• 
  takdimot qilish vositalari, ya’ni tasvirlar xosil qilish, ularni ekranda namoyish etish, slaydlar, animatsiya, filmlar tayyorlashga mo‘ljallangan maxsus dasturlar.
  

 

Ofis ADT idora faoliyatini tashqiliy boshkarishini ta’minlovchi dasturlarni o‘z ichiga oladi. Ularga kuyidagilar kiradi:

• 
  rejalovchi yoki organayzerlar, ya’ni ish vaktini rejalashtiruvchi, uchrashuvlar bayonnomalarini, jadvallarni to‘zuvchi, telefon va yozuv kitoblarini olib boruvchi dasturlar;
  
• 
  tarjimon dasturlar, ya’ni berilgan boshlangich matnni ko‘rsatilgan tilga tarjima qilishga mo‘ljallangan dasturlar
  
• 
  skaner yordamida o‘qilgan axborotni tanib oluvchi va mantli ifodaga binoan o‘zgartiruvchi dasturiy vositalar;
  
• 
  tarmokdagi o‘zak masofada joylashgan abonent bilan foydalanuvchi orasidagi o‘zaro mulokotni tashqil etuvchi kommunikatsion dasturlar.²
  

Kisik nashriyot tizimlari «kompyuterli nashriyot faoliyat» axborot texnologiyasini ta’minlaydi, matnni bichim solish va taxrirlash, avtomatik ravishda betlarga ajratish, xat boshlarini yaratish, rangli grafikani matn orasiga kuyish va xokazolarni bajaradi.

Multimedia dasturiy vositalari dasturiy maxsulotlarning nisbatan yangi sinfi xisoblanadi. U ma’lumotlarni qayta ishlash muxitining o‘zgarishi, lazerli disklarning paydo bulishi, ma’lumotlarning tarmokli texnologiyasininng rivojlanishi natijasida shakllandi.

Sun’iy intellektual tizimlari. Bu soxadagi izlanishlarni turt yunalishga bulish mumkin:

Ijodiy jarayonlarni imitatsiya qiluvchi tizimlar.

Ushbu yunalish kompyuterda uyinlarni (shaxmat, shashka va x.k.) avtomatik tarjima qilishni va boshkalarni amalga oshiradigan dasturiy ta’minotni yaratish bilan shugullanadi.

Bilimlarga asoslangan intellektual tizimlar.

Ushbu yunalishdagi muxim natijalardan biri ekspert tizimlarning yaratilishi xisoblanadi. Shu tufayli sun’iy intellekt tizimlari ma’lum va kichik soxalarning eksperti sifatida tan olinishi va qo‘llanishi mumkin.

EHM larning yangi arxitekturasini yaratish.

Bu yunalish oldindan kuyilgan manzil va maksadga erisha oladigan intellektual rabotlar avlodini yaratish muammolari bilan shugullanadi.