|
2.1.Sistemaviy dasturiy ta’minot.
Sistemaviy dasturiy ta’minot (SDT) kuyidagilarni bajarishga karatilgan: kompyuterning va kompyuterlar tarmogining ishonchli va samarali ishlashini ta’minlaydi.
Kompyuter va kompyuterlar tarmogi apparat kismining ishini tashqil qilish va profilaktika ishlarini bajarish.
Sistemaviy dasturiy ta’minot ikkita tarkibiy kismdan – asosiy (bazaviy) dasturiy ta’minot va yordamchi (xizmat kыrsatuvchi) dasturiy ta’minotdan iborat. Asosiy dasturiy ta’minot kompyuter bilan birgalikda yetkazib berilsa, xizmat kusatuvchi dasturiy ta’minot aloxida, kushimcha tarzda oAsosiy dasturiy ta’minot (baze software) – bu, kompyuter ishini ta’minlovchi dasturlarning minimal tuplamidan iborat.
Ularga kuyidagilar kiradi:
operatsion tizim (OT); tarmok operatsion tizimi.
Yordamchi (xizmat ko‘rsatuvchi) dasturiy ta’minot asosiy dasturiy ta’minot imkoniyatlarini kengaytiruvchi va foydalanuvchining ish muxitini (interfesni) kulayrok tashqil etuvchi dasturlar kiradi. Bular tashxis qiluvchi, kompyuterning ishchanligini oshiruvchi, antivirus tarmok ishini ta’minlovchi va boshka dasturlardir.
Shunday qilib, sistemaviy dasturiy ta’minotni sxematik ravishda kuyidagicha tasvirlash mumkin.
linishi mumkin.
Operatsion tizim (OT). Kompyuterning yoqilishi ishga tushuvchi ushbu dastur kompyuterni va uning resurslarini (tezkor xotira, diskdagi va xakozo) boshkaradi, foydalanuvchi mulokotni tashqil etadi, bajarish uchun boshka dasturlarni (amaliy dasturlarni) ishga tushiradi.1
OT foydalanuvchi va amaliy dasturlar uchun kompyuter kurilmalari bilan kulay mulokotni (interfeysni) ta’minlaydi.
Drayverlar. Ular operatsion tizim imkoniyatlarini kengaytiradi. Jumladan kompyuterning kiritish – chikarish kurilmalari (klaviatura, sichkoncha, printer xokazo)ni boshkarishda yordam beradi. Drayverlar yordamida kompyuterga yangi kurilmalarni ulash yoki mavjud kurilmalardan nostandart ravishda foydalanish mumkin.
Xozirgi davrda ko‘plab OT lar mavjud:
unix; ms dos; os/2; windows 95; windows nt; windows 98; windows 2000; x. k.
Birinchi shaxsiy kompyuterlar OT ga ega emas edilar. Kompyuter tarmokka ulanish bilan sistemali blok doimiy xotiraga murojaat etar edi. Ulardan murakkab bulmagan dasturlash tili, masalan, beysik yoki shunga uxshash tilni kullovchi, ya’ni uni tushunib, unga yozilgan dastur bilan ishlay oluvchi maxsus dastur yozilgan bular edi. Ushbu til buyruklarni urganish uchun bir necha soat kifoya qiladi, sungra kompyuterga uncha murakkab bulmagan dasturlarni kiritish va ular bilan ishlash mumkin bular edi. Kompyuterga magnitafon ulangach, chet dasturni xam yuklash imkoniyati yaratildi. Buning uchun bitta load buyrugi kifoya edi xolos.
Kompyuterga dis yurituvchilar ulanishi bilan OT ga bulgan zaruriyat paydo buldi. Disk yurituvchi magnitafondan shunisi bilan fark qiladiki bu kurilmaga erkin murojaat etish mumkin.
Diskdagi dasturlarni fakat nomi orkali yuklash imkonini beruvchi operatsion tizim ishlab chiqildi va u disk operatsion tizimi (DOT) deb nom oldi.
DOT nafakat diskdagi fayllarni yuklash, balki xotiradagi fayllarni diskka yozish, ikkita faylni bitta sektorga tushishining oldini olish, kerak bulgan fayllarni uchirib tashlash, fayllarni bir diskdan iikinchisiga kuchirish (nusxa olish) kabi ishlarni xam bajara oladi. Umuman olganda, DOT foydalanuvchini aloxida kogozlarda ko‘plab yozuvlarni saqlashdan xolos etdi, disk yurituvchilar bilan ishlashni soddalashtirdi va xatolar sonini sezilarli darajada kamaytirdi.
OT larning keyingi rivojlanishi apparat ta’minotining rivojlanishi bilan parallel bordi. Egiluvchan disklar uchun yangi disk yurituvchilar paydo bulishi bilan OT lar xam o‘zgardi. +atti= dislarning yaratilish bilan ularda unlab emas, yuzlab, xatto minglab fayllarni saqlash imkoniyati yaratildi. Shu sababli fayllar nomida xam anglashilmovchiliklar paydo bula boshladi. Ana shunda DOT lar xam ancha murakkablashdi. Ularga disklarni katologlarga buluvchi va ushbu katologlarga xizmatko‘rsatuvchi vositalar (katologlar orasida fayllarni kuchirish va nusxa olish, fayllarni saralash va boshkalar) kiritildi. Shunday qilib disklarda faylli struktura paydo buldi. Uni tashqil etish va nga xizmat ko‘rsatish vazifasi esa OT yuklanadi. Kattik disklar yanada katta ulchamlarga ega bulishi bilan OT ularni bir nechta mantikiy disklarga bulishni xam «urganib» oldi.
Xar bir yangi paydo bulayotgan OT kompyuterning tez xotirasidan yanada yaxshi unumlirok foydalana oladi va yanada kuvvatli sistemali bloklar bilan ishlay oladi.
1981 yildan 1995 yilgacha IBM PC kompyuterlarni asosiy operatsion tizimi MS DOS edi. Shu yillar ichida MS DOS 2.2 versiyasigacha bulgan rivojlanish boskichlarini bosib utdi.
MS DOS foydalanuvchi bilan kompyuterning apparat ta’minoti urtasidagi vositachi bulib xizmat qildi. Shuning bilan birga u insonga karaganda kompyuterga yakinrokdir. Kompyuterni ta’mirlash va unga xizmat ko‘rsatish buyicha ko‘pgina ishlar xam MS DOS da bajarilar edi.
Windows 95, Windows NT, Windows 98 lar grafik interfeysli OT lar xisoblanadi, chunki ular foydalanuvchi bilan grafik tasvirlar (yorliklar, belgilar) yordamida mulokot qilish imkonini beradi.
Tarmok OT. Tugri tarmokka ulangan kompyuterlarni yakka xol va birgalikda ishlashini ta’minlovchi maxsus dasturlar majmuasidan iborat OT – tarmok OT deb ataladi. Ushbu OT, jumladan, tarmok ichra ma’lumotlarni ayri boshlash, saqlash, qayta ishlash, o‘zatish kabi xizmatlarni ko‘rsatadi.
Asosiy dasturiy ta’minotni kushimcha ravishda urnatiladigan xizmat ko‘rsatuvchi dasturlar ko‘plami tuldirib turadi. Bunday dasturlarni ko‘pincha utilitlar deb ataladi.
Utilitlar - bu ma’lumotlarni qayta ishlashda kushimcha operatsiyalarni bajarishga yoki kompyuterga xizmat ko‘rsatishga (tashxis, apparat va dasturiy vositalarni testlash, diskdan foydalanishni optimallashtirish va boshkalar) mo‘ljallangan dasturlardir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
