O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti milliy libos va san’at fakulteti

1-jadval²

№	Shartli grafik belgilarning nomi	Belgisi
1	Elektromagnit energiyalarning oqimi, elektr signal:
	yo‘nalish bir tomonlama
	yo‘nalish turli vaqtda ikki tomonlama
	yo‘nalish bir vaqtning o‘zida ikki tomonlama
2	Havo (gaz) oqimi:
	yo‘nalish bir tomonlama
	yo‘nalish ikki tomonlama

2-jadval
Quvuro‘tkazgich armaturalarining shartli grafik belgilanishi³

№	Shartli grafik belgilarning nomi	Belgisi
1	Boshqarilmaydigan ventil, klapanlar:
	Burchakli
	uch yo‘nalishli
2	Boshqariladigan ventil, klapanlar:
	o‘tkazuvchi
	Burchakli

II BOB. Maxsus sxemalar turlari va uning chizmachilik fanida tutgan o‘rni.
2.1. Maxsus sxemalar turlari va uning chizmachilik fanida tutgan o‘rni^.
Kinematik sxemalar asosiy vazifasiga ko‘ra prinsipial, strukturali va funksional turlarga bo‘linadi.
Prinsipial sxemada barcha kinematk elementlaming yo‘nalishi va ulaning bog‘lanishi, boshqarilishi, sozlanishi va harakatlarining nazorat qilinishi ko‘rsatiladi. Sxemada mexanik va mexanik bo‘lmagan juftlar, zanjirlar, guruhlar orasidagi bog‘lanishlar ko‘rsatiladi.


Kinematik sxemalar standart tomonidan tasdiqlangan shartli grafik belgilar bilan tasvirlanadi (3-jadval).
3-jadval
Kinematik sxemalarda elementlarning shartli grafik belgilanishi⁴.

№	Shartli grafik belgilarning nomi	Belgisi
1	Val, o‘q, sterjen, shatun va boshqalar
2	Qo‘zg‘almas qism (stoyka)

Agar yo‘naltiruvchi shponka bo‘yicha muftani chap yoki o‘ng tomonga surib, u bilan ulansa, stanok shpindeli aylana boshlaydi. Demak, val II ning bir xil o‘zgarmas tezlikdagi aylanma harakatidan shpindelga ikki xil tezlikdagi aylanma harakat uzatish mumkin. Bundan val II uch xil tezlika ega bo‘lgani uchun shpindel olti xil aylanish chastotasida aylanma harakat qilish mumkin.

1-rasm. Tokarlik stanogining tezliklar qutisi mexanizmining kinematik sxemasi⁵
2.2. ^{Gidravlik va pnevmatik sxemalar, uning amalda qo‘llanilishi.}
Suyuqlik, gaz (havo)laming bosim ostida yoki o‘zicha quvurlar orqali oqishini shartli belgilar yordamida ko‘rsatuvchi chizmalar gidravlik va pnevmatik sxemalar deyiladi. Bunday sxemalarda har bir quvur va ulami ulaydigan muftalar, ventil, jo‘mrak, klapanlar va moslamalar kabilar 0‘zDSt 2.782:2003 talabiga ko‘ra shartli grafik belgilarda chiziladi (2 va 3-jadvallar).
Bir xil elementlarga bitta vaziyat nomeri berilib, uning yonida qavs ichida 2(1), 2(2), 3(3) kabi yoziladi (2-rasm).
Standart talabiga ko‘ra quvuro‘tkazgichlami o‘qsiz ikkita ingichka chiziqda, bitta yo‘g‘on chiziq bilan, o‘zaro detal va armaturalami kontur chiziqda tasvirlash mumkin.

2-rasm. Bir xil elementlarga^6 bitta vaziyat nomeri berilishi		3-rasm. Parallel kuzatuvchi va ko‘chiruvchi^7 bir koordinatali stanokning sxemasi berilishi.

2.3. Elektron sxemalarni bajarish va o^‘qish metodikasi.
Elektr hisoblash mashinalari, avtomatik boshqarish tizimlari, radio va televizion apparaturalaming ishlash jarayonini sozlash, rostlash va tuzatish (ta’mirlash) ishlarida sxemalardan keng foydalaniladi. Bunday sxemalarda buyumning ishlash prinsipi, uning tarkibiy elementlari orasidagi o‘zaro bog‘lanishlar ko‘rsatiladi.
Sxemalar 0‘zDSt 2.710:2003 da tasdiqlangan shartli grafik belgilari asosida chiziladi (4-jadval).
XULOSA
Milliy istiqlol g‘oyasiga sodiq, yetarli intelektual salohiyatga ega, ilm fanning zamonaviy yutuqlari asosida mustaqil fikr va mushoxada yurita oladigan shaxslarni tarbiyalash hamda raqobatbardosh, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash masalasi o‘quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratishni talab qilmoqda. Mafkuraviy hamda mazmun va mohiyati jixatdan eskirgan, to‘liq an’anaviy (bosma) usulda nashr etilayotgan darsliklarning ma’lum qismi yangi ta’lim


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
Asosiy adabiyotlar.
1. I.Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016
2. J.Yodgorov. “Geometrik va proyeksion chizmachilik”. T.: “Fan”. 2008.
3. J.Yodgorov. “Mashinasozlik chizmachiligi”. T.: “O‘zbekiston”. 2009.
4. I.Rahmonov va A.Valiyev. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2011.
5. I.Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016.
6. Yu.A. Ibragimov “Chizmalarni o‘qish va elektronik sxemalar” T-“ILM-ZIYO” – 2016
7. T. Rixsiboyev X.Rixsiboyeva, A. Gayupov, D.SrojiddinovaA.Qahharov, S.Bobojonov, A. Davlatova ”Chizmachilik darslarida AutoCAD dasturi yordamida chizmalarni bajarish”(o‘quv metodik qo‘llanma) Toshkent – 2015
8. K. Hakimov Y. Mo‘minov “ Kompyuter grafikasi va dizayn” Toshkent- 2013
Qo‘shimcha adabiyotlar
1. Qarshiboev H.Q., Suvonov O. Muammoli ta’limni tashkil etish. Metodik qo‘llanma. Guliston, 2008 y.
2. Ye.V, SHikin, A. V. Boreskov. Kompyuternaya grafika. (Poligonalno`e modeli), M. 2001, 280 s.
3. N. Sh. Xodjayeva va b. Muhandislik grafikasi darslarida AvtoCAD dasturi yordamida qiyshiq burchakli proeksiyalarni chizish.
4. T.Rixsiboyev va b. Chizmachilikda detallarning yaqqol tasvirlarini AvtoCAD dasturidan foydalanib loyihalash uslubiyoti.
Elektron resurslar
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Termiz
2. https://www.google.com
3. www.ziyonet.uz
4. www.gov.uz
^ILOVALAR

1 “O’zbekiston yoshlar forumi-2020” 25.12.2020

2 I.Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016 (359-361 betlar)

3 I. Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016 (362-363 betlar)

4 I.Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016 (365-366)

5 I.Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016 (367)

6 I.Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016 (368)

7 .Rahmonov v.b. “Chizmachilik”. T.: “Voris-nashriyot”. 2016 (369)