O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

O'quvchilar sog'ligi holatining ish qobilyati va kasb o'rganishga 
bo'lgan ta'siri.
Kasallik (betoblik, xastalik) tashqi va ichki muhitning zaharli 
ta'siri natijasida organizm hayot faoliyatining buzilishi, oqibatda mehnat 
qobilyatining vaqtincha yoki butunlay pasayishi hamda yo'qolib ketishga sabab 
bo'ladigan jarayon bo'lib, organizmning tashqi muhit bilan o'zaro munosabati 
buziladi. Bolalar va o'smirlarda yuzaga kelgan kasalliklar, o'zgarishlar to'g'ridan-
to'g'ri ularning ish qobilyatiga, kasb-hunar o'rganishga bo'lgan faoliyatiga, 
salbiy ta'sir qilib, aqliy va jismoniy harakat imkoniyatlarini pasaytiradi. 
Ayniqsa, ruhiy o'zgarishlarga ega, nerv sistemasi kasalliklarini boshidan 
kechirgan bolalar va o'smirlarda aqliy mehnat faoliyati past va turg'un bo'ladi. 
Sust aqliy mehnat faoliyati gemoglobin miqdori kamaygan, endokrinologik 
o'zgarishlarga ega, past darajadagi jismoniy rivojlanishga ega bo'lgan va tez-tez 
kasal bo'lib turadigan bolalar va o'smirlarda uchraydi. O'quv jarayonidagi 
yuklamalar natijasida yanada susayishi mumkin. 
Revmatizm bilan og'irigan o'quvchilarda ham o'quv va mehnat faoliyati 
past bo'lib, orqada qolish kuchayib boradi. Hozirgi davrdagi o'quv rejimi, ta'lim 
yuklamalari ularning sog'ligining holatini yomonlashtirib yuborishi mumkin. 

---

129 
Butun o'quv yili davomida bunday o'quvchilarga bir yilda o'rtacha 22 kun dars 
qoldirish to'g'ri keladi, vaholanki sog'lom bolalarda bu ko'rsatkich 10 kunni 
tashkil etadi.Ular orqada qolmaslik uchun uyda ko'proq dars qilishga majbur 
bo'ladilar, oqibatda kun tartibi buziladi, uyqu va ochiq havoda bo'lish doimiyligi 
buziladi.
Bunday bolalarda yurak-qon tomir sistemasidagi o'zgarishlar 56%, 
shunday bolalarda buyrak usti bezlarining glyukokortikoid va androgen 
funksiyalaridagi garmonal buzilishlar kuzatiladi. Jismoniy tarbiya darslaridan 
ozod qilingan o'quvchilarning 59% qismi revmatizm va uning yurakka ta'siri bor 
bo'lgan o'quvchilar hisoblanadi. Tonzillit, tuberkulyoz intoksikasiyasi va boshqa 
surunkali kasalliklar fiziologik funksiyalarning rejimi, tartibi buzilishi oqibatida 
odamda ish qobilyatining va turli kasalliklarga olib keladi. Ayniqsa bolalik va 
o'smirlik davrida tez toliqib qolish, o'quv jarayonida ishchanlikning keskin 
pasayishiga olib keladi. Har qanday, qisqa muddat davom etadigan bo'lsa ham, 
kasalliklar o'tish davri va sog'ayish davrida organizm reaktivligining pasayishiga, 
markaziy nerv tizimining buzilishiga, yuqori darajadagi toliqib qolishga, past 
darajadagi ish qobilyatiga, funksional tizimlar faoliyatiga ta'sir ko'rsatadi. 
Yoshga xos bo'lgan darajadagi aqliy ish qobiliyatining tiklanishi anginadan 
so'ng 8-9 kundan keyin o'quvchilarda kuzatilgan. Gripp, o'tkir respirator 
kasalliklar, xrotin tonzillit bilan og'rigan bolalarni maktab ustaxonalariga 
maktabga kelgach 7-15 kundan keyin (grippda -7-8 kundan, anginada 9-10 
kundan, xrotin tonzillitda 11-15 kundan keyin) ishlashga ruxsat beriladi. 
Quyida bir qancha kasalliklardan so'ng jismoniy darslarga qo'yish muddati 
ko'rsatilgan.
Kasalliklar 
Maktabga 
kelgan vaqtdan 
keyin 
Izoh 
Gripp 
2-4 hafta 
Keyngi davrda sovuq qotishdan 
saqlanish kerak. 
Angina
3-4 hafta 
Bronxit 
1-3 hafta 
Pnevmoniya 
1-2 oy 
Plevrit 
1-2 oy
O'tkir yuqumli 
kasalliklarda 
1-2 oy 
Agar yurak-qon tomir tizimi 
maromida bo'lsa, tekshiruvdan 
so'ng.(20 o'tir-to'r. 30 sekunda) 
O'tkir lefrit 
2 oy 

---

130 
Yuqumli genatit
8-12 oy 
Appendisit(op-yer) 
1-2 oy 
Suyak sinishi
1-3 oy 
Miya chayqalishi 
2 oy-1 yil 
Davolash 
davridagi 
davo 
gimnastikasini davom ettirish 
kerak. Chayqalish turiga ko'ra.