O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

7. AVTOMALISHTIRILGAN ISHLAB CHIQARISH VA RAQAMLI 
DASTUR BILAN BOSHQARILADIGAN STANOKLAR UCHUN 
ASBOBLAR, ULARGA BO‘LGAN TALAB VA ALOHIDA 
XUSUSIYATLAR 
 
7.1.Avtomatik ishlab chiqarish uchun asbob uskunalarga bo‘lgan 
asosiy talablar 
 
Raqamli  dastur  bilan  boshqariladigan  stanoklar  turkumiga  tokarlik, 
parmalash, ichki yo‘nish, ferezerlash va ko‘p operatsiyali stanoklar kiradi. Raqamli 
dastur  bilan  boshqariladigan  stanoklarda  qo‘llaniladigan  asboblarga  qo‘yidagi 
talablar qo‘yiladi: 
1) ko‘p qirrali chrxlanmaydigan qatiq qotishmali plastina bilan jihozlangan, 
mexanik qotirilgan va payvandlngan yig‘ma asbob bo‘lishi kerak. 
2)  yemirilgan  plastinalarni  tez  echib,  plastinalarni  kesuvchi  qirralarini 
charxlab,  o’z  holiga  qaytariladi  bo‘lishi  kerak;  asbobning  o‘lchamli  turg‘unligini 
saqlagan holda ular o‘zaro almashinuvchan bo‘lishi kerak; 
3)  Qo‘llaniladigan  asbob  standartlashtirilgan  asbobdan  deyarli  farq 
qilmasligi kerak, chunki uni har xil stanoklarda qo‘llash mumkin bo‘lsin. 
4) Asbobni sozlash stanokdan tashqari holatda maxsus moslamalarda va tez 
almashinuvchan asbobsozlik bloklarida bajarilishi mumkin bo’lsin. 
5)  Qo‘llaniladigan    derjavkalar  (tutqichlar)  ko‘p  xizmat  qiladigan  bo‘lsin; 
kesgichlar sinib ketganda tutqichlar zararlanishi mumkin emas, agar ishdan chiqsa 
(prokladka) yordamida tez tiklanishi kerak. 
6) Qirindini maydalab chiqrish uchun stanokni avtomatik siklini buzmasdan 
puxtalik  ta’minlanishi  kerak.  Avtomatik  ishlab  chiqarishda  qo’llaniladigan 
asboblar  universal  stanoklarda  qo’llaniladigan  asboblarga  o‘xshaydi.  Lekin  bu 
asboblarga  qo‘yiladigan  talablar  yuqori  bo‘lib  hisoblanadi  (o‘lchamlar  aniqligi, 
charxlashning shakli va sifati, maxsus standartlar qo’lanishida bajarilishi). 

---

190 
 
Kesuvchi 
asboblarning 
yangi 
yaratilgan 
konstruksiyalarida 
ko‘p 
almashinuvchan  ko‘p  qirrali  plastinkalardan  foydalanish keskichlarda, parmalarda 
va kombinatsiyalashgan asboblarda, freza v.h. keng quchoq yoydi. 
Teshiklarga  ishlov  berish  uchun  patli  (perlovnya)  parmalar  diametrni  tezda 
o‘zgartiruvchi  plastinkalarni  almashtirish  hisobiga,  shuningdek,  qotishmali 
parmani  moylash  sovutish  suyuqliklarini  kesish  zonasiga  ichdan  berish  keng 
yoyildi. 
 
7.1-rasm. Kombinatsiyalashgan asboblar: 
a) parma–metchik; b) parma–zenker; v) ichki yo‘nish opravkasi, KAKQP 
qetiq qotishmali plastnka bilan jihozlangan (ko‘p almashinuvchan, ko‘p qirrali 
plastinka). 
 
O‘tishlarni 
kamaytirish 
uchun 
kombinatsiyalashgan 
asboblardan 
foydalaniladi  (7.1-rasm).  Avtomatik  liniyalarga  o‘rnatilgan  gorizontal  frezerlash 
stanogida bir opravkaga mahkamlangan frezerlar to‘plamidan foydalanib birdaniga 
bir nechta zagotovka yuzasiga ishlov beriladi. 

---

191 
 
 
7.2-rasm. 
 
Shu  sababli  yuqori  unumdorlikka  erishiladi  va  yana  ishlov  berilgan 
yuzalarning  joylanishi  aniqligi  oshadi.  Uch  koordinatali  RDB  (Raqamli  dastur 
bilan  boshqariladigan)  stanoklarda  kombinatsiyalashgan  frezeparma  qo‘llaniladi, 
uning  kesuvchi  qirrasi  yon  yuza  (7.2-rasm,  b)  (torets)da  burama  parma  o‘xshash 
ish jarayoni o‘qdagi uzatish bilan ishlaydi, silindrik qismidagi kesuvchi tig‘lar esa 
toritsli  freza  kabi  kontur  (sirtqi)  uzatish  bilan  ishlaydi.  Qiyin  yuzalarga  ishlov 
berish  uchun  barmoqni  sferasimon  yoki  radiusli  kesuvchi  tig‘lardan  foydalaniladi 
(7.2-rasm.v).