O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

a) <0; b)  q0; v)  >0. 
2.4-jadval.
 
Keskichning materiali 
Ishlov berish sharoiti 
Kesuvchi qirraning 
qiyalik burchagi  , 
grad. 
Tezkesar po‘lat 
Qora 
+5 
Toza 
-5 
Bikr bo‘lmagan 
detallar 
-20 
Qattiq qotishma va 
mineralokeramika 
Bir tekis qo‘yim 
0 
 +5 
Bir tekis bo‘lmagan 
qo‘yim, zarblar 
+ ( 10
0
 
 30
0
 ) 
 
2.2. Keskichning ishchi burchaklari. 
 
Yuqorida keskich burchaklari geometrik tana sifatida ko‘rib chiqildi. Agarda 
keskich cho‘qqisi xomakining aylanish o‘qi balandligida o‘rnatilgan bo‘lsa, 
ushlagich o‘qi
 
xomaki o‘qiga perpendikulyar bo‘lsa, bu burchaklarning qiymatlari 
o‘zgarmaydi (2.12-rasm, a). Agarda tashqi yo‘nishda keskich cho‘qqisi 
xomakining aylanish o‘qidan yuqorida joylashgan bo‘lsa, u holda oldingi burchak 
kattalashadi, keyingi burchak kichiklashadi (2.12-rasm, b). Agar keskich cho‘qqisi 
xomaki o‘qidan pastda joylashgan bo‘lsa, u holda oldingi burchak kichiklashadi, 
keyingi burchak esa kattalashadi (2.12-rasm, v).  Haqiqiy burchaklar quyidagicha 
aniqlanadi: 
γ
x
 қ γ + εαқ α+ε  bu yerda  εқ arcsin (2h/R)
  

---

90 
 
 
2.12-rasm. Keskichni o‘rnatishning oldingi va orqangi burchaklar kattaligiga 
ta'siri: a) markaz bo‘yicha; b) markazdan yuqori; v) markazdan pastda. 
 
Agarda  keskich  tanasining  markaziy  o‘qi  detalning  aylanish  o‘qiga 
perpendikulyar  bo'lmasa,  u  holda  plandagi  burchak  qiymatlari    va 
1 
o‘zgaradi 
(2.13 – rasm b,v). Plandagi haqiqiy burchaklar quyidagicha topiladi. 
φ
x
 q φ+ φ
0
         φ
1x
 қ φ
1 
+φ 
0
  
 
2.13 – rasm. Keskichni o‘rnatishning plandagi burchaklar kattaligiga ta'siri. 
 
Kesuvchi  asboblarning  oldingi  va  keyingi  yuzalardagi  kontakt  hodisalar  keskich 
burchaklarining  mikdoriga  bog‘liq
 
bo‘ladi.  Statik  charxlash  burchaklari  kesish 
jarayonida  kinematik  burchaklar  yoki  harakatdagi  burchaklar  deb  yuritiladi. 
Bo‘ylama  va  ko‘ndalang  yo‘nishda  kinematik  burchaklarni  aniqlash  uchun 
soddalashtirilgan  tengliklarni  keltiramiz.  Plandagi  burchak 
  q  90°  bo’lgan 
keskich  bilan  bo‘ylama  yo’nishda  (2.13 –  rasm,a)  va  kesib  tashlovchi  keskichlar 
(2.13 –  rasm, b)  bilan  ishlashda  keyingi    burchak va  oldnngi    burchak kesish 
tezligi  vektori  V
k
  va  xomakining  chiziqli  aylanish  tezligi  V
ayl
    orasidagi 
 
burchak o‘lchamida o‘zgaradi. 

---

91 
 
 
2.14 – rasm. Plandagi burchagi φ қ 90
0
 bo‘lgan keskich bilan ishlov  
berishda kinematik burchaklar. 
 
Sxema bo’yicha: 
α
kin
 қ  α - μ  va           γ
kin
 қ γ + μ 
(2.11) 
μ  burchak qiymati (2.11) tenglik asosida hisoblanadi. 
μ қ arctg (V
yun/
V
ayl
) қ arctg (S/πD) 
(2.12) 
bu  yerda:  S-  bo‘ylama  surish  mm/ayl,  D  -  xomaki  diametri,  mm.  Qirqib 
tashlashda  keskichning  xomaki  markaziga  yaqinlashishi  bilan    kinematik 
burchaklar μ  burchak o‘lchamida uzluksiz o‘zgarib turadi. 
Ko‘p  hollarda  burchaklarning  o‘zgarshini  inobatga  olmasa  ham  bo‘ladi.  Bunda  μ 
qiymati  juda  kichik  bo‘ladi,  lekin  yirik  qadamli  rezbalarga  ishlov  berishda  freza 
tishini tig‘lash uchun   burchak qiymati alohida ahamiyat kasb etadi va kinematik 
keyingi burchak 2° ...3° dan kichik bo‘lmagan miqdorda charxlanadi. 
Keskichlar  bir  necha  belgilar  bo‘yicha  farqlanadi,  masalan:  uzatish 
yo‘nalishi bo‘yicha; kallak shakli va uning keskich tanasiga nisbatan joylashishi va 
h.k.  Uzatish  yo‘nalishi  bo‘yicha  keskichlar  o‘ng  va  chap  keskichlarga  bo‘linadi 
(2.15 – rasm) 
Teng keskichlarda uzatish yo‘nalishi o‘ngdan chapga, ya’ni stanokning orqa 
babkasidan oldingisiga qarab, chap keskichlarda esa oldingi babkadan orqasidagiga 

---

92 
 
qarab  yo‘nalgan  bo‘ladi.  Kallak  shakli  va  uning  keskich  tanasiga  nisbatan 
joylashishiga  qarab  keskichlar:  to‘g‘ri  (2..15 –  rasm,  a)  qayrilgan  (2..15 –  rasm,  b) 
egilgan (2..15 – rasm, v) va cho‘zilgan kallakli (2.15 – rasm, g)  
 
2..15 – rasm Keskich ko‘rinishlari a-to‘g‘ri; b- qayrilgan; v- egilgan; g- 
cho‘zilgan kallakli 
 
To‘g‘ri  keskichlarda  plandagi  o‘q  va  yon  ko‘rinishidan  to‘g‘ri,  qayrilgan 
keskichlarda  esa  keskich  kallagi  planda  o‘nga  yoki  chapga  qayrilgan,  egilgan 
keskichlarda  esa,  plandagi  keskich  o‘qi  to‘g‘ri,  yon  ko‘rinishdan  esa  egilgan, 
cho‘zilgan  kallakli  keskichlarda  esa  tana  qismi  kallakka  nisbatan  kengroq 
bo‘ladi.[11]