O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

1.
 
ASBOBSOZLIK ISHLAB CHIQARISHLARI 
TEXNOLOGIYASINING ASOSIY MASALALARI, PRINSIPLARI VA 
ALOHIDA TARAFLARI. 
 
Metallarga  ishlov  berishning  fizik  va  mexanik  usullarini  (elektrokimyoviy, 
anodli-mexanik,  elektroerozion,  ultratovushli,  lazer  bilan  ishlov  berish  va  h.k.) 
jadallik bilan o‘sib borishiga qaramasdan mashinasozlikda metallarga kesib ishlov 
berish  hajmi  tobora  ortib  bormoqda.  Hozirgi  paytda  avtomatlashtirilgan  EHM  va 
mikroprotsessorli  texnika  bazasida  metallarga  ishlov  berish  sharoitlarida  bunday 
qimmatbaho  va  murakkab  jihozlarni  qo‘llashdagi  asosiy  masalalardan  biri  bo‘lib, 
stanoklar  va  avtomatlashtirilgan  tizimning  puxtaligini,  mahsulot  sifatini, 
unumdorlikni  va  ishlov  berish  tannarxini  ta’minlovchi  asbobsozlik  jihozlari  va 
uskunalarini ishlab chiqarish bo‘lib hisoblanadi. 
Asbobsozlik  jihozlarining  ahamiyati  shunchalik  yuqori-ki,  ular  metall 
qirquvchi stanoklar konstruksiyalari sxemasini qurish va uni boshqarish tizimlarini 
(asbobsozlik  magazinlari,  asboblarni  almashtirish  uchun  manipulyatorlar, 
yemirilishlarni  hisobga  oluvchi  tizimlar  va  h.k.)  boshqarishni  aniqlab  beradi.  Bu 
esa  zamonaviy  mashinasozlikda,  detallarni  tayyorlashning  yangi  texnologik 
jarayonlari  paydo  bo‘lishi  bilan  asboblarni  ishlab  chiqarishning  alohidaliklarini 
(kesuvchi  asboblarni  konstruktiv  elementlarini  o‘zgartirishni)  talab  qiladi. 
Zamonaviy  asbobsozlik  ishlab  chiqarish  texnologiyasidagi  umumiy  prinsiplar 
bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 
Kukunli metallurgiya usullarini qo‘llash: 
1)  tayyorlov  ishlab  chiqarishlarida  plastik  deformatsiyalash  usullari  (issiq 
ekstruziya,  profilli  prokatlash,  ko‘ndalang  vintli  prokat,  radial  siqish  va  h.k.)  dan 
foydalarish; 
2)  mexanik  operatsiyalarda  abraziv  asboblar  va  sun’iy  o‘ta  qattiq,  ya’ni 
uglerodli  va  bor  nitrididan  tashkil  topgan  (elbor,  geksanit)  kabi  materiallardan 
foydalanish  lozim.  Bunday  materiallarni  qo‘llash  asosida  yuza  g‘adir-budurligi 
pasayib  (R
a
=0,8÷0,4 
mkm 
dan  R
a
=0,1 
mkm 
gacha)  ishlov  berilayotgan  yuzaning 

---

7 
 
fizik-mexanik xususiyatlari yaxshilanadi. Bu esa kesuvchi asboblarni charxlash va 
me’yoriga etkazish (dovodka) operatsiyalarini birlashtirish imkonini beradi; 
3)  maxsus  abraziv  toshlar bilan  (υ=100  m/s)  chuqur  jilvirlash usulini qo‘llash 
asosida diametri 20 mmgacha bo‘lgan yaxlit qattiq qotishmalarda qirindi chiquvchi 
ariqchalarni  ochish  bilan  yaxlit  asbob  olish  mumkin  bo‘ladi(masalan,  rezba 
qirquvchi); 
4) unumdorlikni va aniqlikni oshiruvchi raqamli dastur bilan ishlovchi va ko‘p 
koordinatali ishlov beruvchi markazlardan foydalanish.