O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

Mahkamlash bazalari: 
1.
 
Tekislik 
(keskichlar, yonlama frezalar uchun o‘rnatiladigan tishlar) to‘g‘ri 
burchak yoki kvadrat shaklida bo‘lishi mumkin.
 
Yassi yuzali bazalar sifat jihatdan quyidagicha bo‘lishi mumkin: 
-
 
Jilvirlanmagan (qirtishlovchi tokarlik keskichlari); 
-
 
Jilvirlangan  (toza  keskichlar,  avtomat  va  revolverlik  keskichlari,  freza 
tishalri). 
2.
 
Silindrik  baza. 
D<8  mm  dan  yuqori  bo‘lgan  aylanma  harakatlanuvchi: 
parmalar,  meichiklar,  zenkerlar,  razvertkalar,  frezalar  hammasi  silindrik  bazaga 
ega. Asosiy talablarga kesuvchi asbobni ishlash paytidagi depsinishlar bo‘lmasligi 
uchun  asbobning  geometrik  o‘qini  baza  o‘qi  bilan  mos  tushishi,  sifat  jihatdan 
silindrik bazalar, albatta, jilvirlangan bo‘lishi va bazaviy elementlar bilan birikishni 
yaxshi  ta’minlash  va  ishchi  qo‘lini  yaralamasligi  uchun  ularda 
  li  faska 
bo‘lishi  kerak.  Amalda  silindrik  bazalardan  diametri  0,1  mm  dan  50  mmgacha 
foydalaniladi,  D>50  mm  katta  bo‘lgan  silindrik  bazalar  katta  kesish  kuchlarini 
uzatishni ta’minlay olmaydi.
 

---

17 
 
Tip  o‘lchamlar  va  dopusklar  oralig‘i  kesuvchi  asboblar  uchun  yaratilgan 
standartlar orqali o‘rnatiladi. 
3.
 
Konusli  bazalar. 
Konusli bazaning  geometrik o‘qlarini o‘qdosh  emasligi 
tebranishlarnga  va  asbobni  sirpanib  ketishiga  va  oqibatda  sinishiga  olib  keladi. 
Konusli  bazani  aniq  qilib  bajarish  jilvirlash  bilan  ta’minlanadi.  Konusli  bazalar 
loyihalanmaydi, aksincha, standartlardan tanlab olinadi. Odatda, D<100 mmgacha 
(Rasm  6.2.)Morze  konusi  qo‘llanilib,  D>100  mm  uchun  maxsus  konuslardan 
foydalaniladi.
 
N kuchi R
o‘q
 kuchi ta’sirida birikuvchi konusli yuzalarda (vtulka va quyruq) 
ishqalanish  kuchi  hosil  qiladi.  Konus  raqami  D
0
  orqali  aniqlanadi:  konus  raqami 
qancha katta bo‘lsa D
0
 shunchalik katta bo‘ladi. 
 
1.2.-rasm. Morze konusi 
4.
 
Silindrik teshiklar. 
Bazaviy silindrik teshiklar kesuvchi asbobni opravkaga 
mahkamlash uchun (frezalar, tish kesuvchi dolbyaklar) ishlatiladi. Ularga bo‘lgan 
asosiy  talablar  diametr  bo‘yicha  o‘tkazish  aniqligi  freza  yon  taraflarini  kesuvchi 
asbobni har ikkali yon tarafi ham jilvirlanadi. Agar freza uzunligi 12 mmdan katta 
bo‘lsa, jilvirlashni osonlashtirish uchun o‘rta qismi D+2 mm gacha ichki yo‘niladi. 
Agarda  talablarga  rioya  qilinmasa,  opravka  egilishi  mumkin  va  natijada  frezani 
ishlash jarayonida depsinishlarga olib keladi.