O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi sog`liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

Mahsulot tayyorlash
. Daraxtda bir vaqt ichida bu yiigi — xom va o'tgan yilgi pishgan 
mevalari bo'ladi. Horn msvalar archa tagiga yozilgan chodirga to'kilmasligi uchun 
tayoq bilan qoqmasdan, daraxtni kuzda (sentabr—oktabr oylarida) silkitib, pishgan 
mevalarni yig'ib olish kerak. Keyin mahsulot aralash-malardan tozalanadi va 
ochiq havoda quyoshda yoki qurit- 
kichlarda quritiladi. 

---

149 
Mahsulotning tashqi ko'rinishi. 
Mahsulot archaning mevasidan iborat. Meva deyarli 
sharsimon, diametri 8-12 mm, burishgan (qurigandan so'ng), usti ko'kimtir rangli 
mum qavati bilan qop-langan. Meva uchida uch nurli yulduzcha shakli (uchta 
yuqorigi tangacha bargchalarni birlashgan joyi) ko'rinadi. Meva po'sti qattiq. Mevaning 
ichida — yumshoq qismida 2-3 (ba'zan 4) ta, qattiq, 3—5 qirrali urug'lari bo'ladi. 
Mevalar ustidan to'q-qo'ng'ir (qo'ng'ir-gunafshaga o'x-shash), ichi — yashil 
qo'ng'irroq rangli, hidi o'ziga xos xushbo'y, chuchmal mazaga ega. 
Kimyoviy tarkibi. 
Meva tarkibida 3,9 foiz efir moyi, 2,4 foiz flavonoidlar, 0,37 foiz 
karotinoidlar, 6,15 foiz organik kislotalar, 16,2 foiz qandlar, oz miqdorda kumarinlar, 
2,47 foiz oshlovchi va boshqa moddalar bor. 
Meva efir moyi 16,84 foiz karen, 25,01 foiz d-kamfen, 11,88 foiz a-pinen, 14,74 foiz 
mirtsen va boshqa terpenoidlardan tash-kil topgan. 
Ishlatilishi. 
Meva qaynatmasi va efir moyi diuretik hamda mikroblarga qarshi ta'sirga 
ega. Shuning uchun meva damlamasi-ni O'zbekiston hududida tibbiyot amaliyotida 
peshob haydovchi vosita sifatida ishlatishga Respublika Sog'liqni saqlash vazirligi 
ruxsat berdi. 
Dorivor preparatlari. Meva qaynatmasi. 
TUKLI BARGLI XANDELIYA GULI-FLORES HANDELIAE 
TRICHOPHYLLAE 
O'simlikning nomi
. Tukli bargli xandeliya — Handelia trichophylla (Schrenk.) 
Heimerl.;
Oilasi
-astradoshlar — Asteraceae (murak-kabguldoshlar — Compositae)
Ko'p yillik, mayda qirrali, yuqori qismi qalqonsimon shoxlangan, balandligi 70-
100 sm bo'lgan poyali o't o'simlik. Ildizoldi to'pbarglari uzun sertukli bandli, 
poyadagilari bandsiz ketma-ket joylashgan. Hamma barglari chiziqsimon-ipsimon 
bo'laklarga patsimon qirqilgan. Sariq rangli gullari savatchaga joylashib, poya va 
shoxlari uchida ro'vaksimon-qalqonsimon gul to'plamini hosil qiladi. Mevasi — 
kulrang pista. 
May 
oyining 
oxirida 
— 
iyunda 
gullaydi, 
mevasi 
iyun 
oxiri- 
da — avgustda yetiladi. •