O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

 
Korxona foydasining mutloq miqdori uning massasini tashkil qiladi. Foyda massasini 
ishlab chiqarib xarajatlari (tannarx) bilan taqqoslash foyda normasi yoki rentabellikni 
ko'rsatadi.
Amaliyotda foyda normasini hisoblashning ikki variantidan foydalaniladi. Bular foydaning 
joriy sarflarga-korxona xarajatlariga (tannarxga) yoki avanslangan mablag'larga (asosiy va aylanma 
fondlar) nisbatidir. Bu hisob usullarning ikkalasi avanslangan mablag'larning aylanish tezligi 
ko'rsatgichi orqali o'zaro bog'langandir. Bu bog'lanshl quyidagi tarzda ko'rinadi: 
1. R'=(R/W)*100 
bu yerda: R' - foyda normasi; R - foyda massasi; W -iqtisodiy va ishlab chiqarish xarajatlari; 
2. R'=(R/Kavans)*100 
bu yerda: R —foyda normasi; R —foyda massasi; Kavans (Asosiy kapital+Aylanma kapital) —
korxona avanslangan mablag'lari yoki asosiy va aylanma kapitalning o'rtacha yillik qiymati. 
Foyda normasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga to'g'ri mutanosib hamda 
foydalanilgan avanslangan mablag'lar qiymatiga teskari mutanosibdir. Shu tufayli foyda normasi 
korxona ish samaradorligini integral ko'rsatkichi hisoblanadi. 
Foydaning o'sishiga, chiqarilayotgan mahsulot umumiy hajmi o'zgarmagan holda ikki yo'l 
bilan: yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish xisobiga, yoki bahoni oshirish hisobiga 
erishish mumkin. Bahoning o'sishi ba'zi iqtisodchilarning foyda normasi ko'rsatgichini bartaraf etib 
bo'lmaydigan qusurga ega bo'lgan va shu sababli samaradorlikni o'lchash uchun mutlaqo yaroqsiz 
ko'rsatgich sifatida tanqid qilishlariga sabab bo'ldi. 
 

---

Asosiy tayanch tushunchalar
 
Ishlab chiqarish xarajatlari 
— tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste'molchilarga 
yetkazib berishga qilinadigan barcha sarflardir.