O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

Cho‘l  zonasi.  Mo‘’tadil  mintaqaning  eng  quruq  issiq  tabiati  xilma-xil  bo‘lgan 

cho‘l zonasi neogenda va to‘rtlamchi davrning boshlarida vujudga kelgan. Bu zona 

g‘arbda  Kaspiybo‘yi  pasttekisligidan  boshlanib,  sharqda  Gobi  cho‘lining  sharqiy 

chegarasigacha  davom  etadi.  Cho‘llar  zonasi  Kaspiybo‘yi,  Ustyurt,  Orolbo‘yi, 

Qizilqum,  Qoraqum,  Mo‘yinqo‘m,  Balxashbo‘yi,  Taklamakon,  Alashan,  Gobi  va 

boshkd cho‘llar majmuasydan tashkil topgan. 

Cho‘l  zonasining  tabiiy  sharoiti  mutadil  mintakadagi  boshqa  zonalarning 

tabiiy  sharoitidan  o‘ziga  xos  xususiyatlari  bilan  keskin  farq  qiladi.  Bunday 

xususiyatlaridan  birinchisi  cho‘l  tabiat  qomplekslarining  rang-barangligi  bo‘lsa, 

ikkinchisi  iqlimning  aridligidir.  Cho‘llarda  yoz  jazirama  issiq  quruq  deyarli 

yomg‘irsiz o‘tadi. Iyulning o‘rtacha harorati 25°-32°S. Sovuq bo‘lmaydigan davr 

160-250  kunni  tashkil  etadi.  Quyoshli  kunlar  ko‘p  bo‘ladi  va  uzoq  davom  etadi. 

O‘rta  Osiyo  cho‘llari  hududida  yoz  oylarida  termik  depressiya  paydo  bo‘ladi. 

Cho‘llarda  yog‘in  juda  kam  tushadi.  O‘rtacha  yillik  yog‘in  miqdori  80-150  mm, 

tog‘oldi va tog‘li rayonlarda yog‘ingarchilik bir oz ko‘payadi. Bu yerlarda tranzit 

daryolardan boshqa oqar suvlar deyarli yo‘q. Cho‘llar uchun sur qo‘ng‘ir tuproqlar 

harakterli  bo‘lib,  ularda  organiq  moddalar  tyozda  mineralizatsiyalashib  ketadi. 

Shuning uchun tuprok tarkibidagi chirindilarning miqdori 1% ga ham yetmaydi. 

Cho‘l  o‘simliklari  quruq  iqlim  sharoitiga  moslashgan  kserofit  turlardan 

tarkib  topgan.  Shimoliy  cho‘llarda  shuvoqlar  va  sho‘ralar  keng  tarqalgan. 

Shuvoqlardan bo‘z shuvoq moyqora shuvog‘i, bazan Turon shuvog‘i, sho‘ralardan 

esa  buyurgun,  boyalich,  toshbuyurgun,  kovrak,  itsiygak  va  boshqalar  o‘sadi. 

---

Janubiy  cho‘llarning  o‘simlik  qoplamida  efemerlar  va  efemeroidlar  ko‘pchilikni 

tashkil etadi. Markaziy Osiyoda ikki o‘rkachli tuya va yovvoyi eshaklar uchraydi. 

Cho‘llar yaylov sifatida foydalaniladi. Fitomassalarning umumiy zahirasi shuvovli 

cho‘llarda 2,5 t/ga dan saksovulzorlarda 50 t/ga gacha yetadi.