O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi

O‘tkinchi  zona.  O‘tkinchi  yoki  oraliq  zona  Dunyo  okeanining  alp 

geosinklinal  mintaqasi  uchun  harakterli.  Atlantika  va  Hind  okeanlarining 

ko‘pchilik  cheka  qismlarida,  Shimoliy  Muz  okeanining  hamma  joyida 

materiklarning suv osti qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘tkinchi zonasiz okean lojesi bilan 

tutashgan.  Tinch  okeanning  cheka  qismlarida,  Hind  okeanining  shimoli-sharqiy 

chekkasida, Atlantika okeanining Karib dengizida materiklarning suv osti chekkasi 

bilan  okean  lojesi  oralig‘ida  g‘oyat  murakkab geosinklinal  tizim  vujudga  kelgan. 

Bu tizim polosasi o‘tkinchi yoki oraliq zonadir. Uning maydoni 30,6 ml. km2 ga 

teng.  Oraliq  zona  chuqurligi  4000-5000  m  gacha  bo‘lgan  botiqlar,  yoysimon 

tizilgan orollar va chuqur suv osti cho‘kmalari kabi relef shakllaridan iborat.  

Orollar  yoyi  suv  osti  tog‘  tizmalari  bo‘lib,  ularning  aksariyati  kelib 

chiqishiga ko‘ra vulkanik tog‘ orollaridir. Harakatdagi vulkanlarning 70 % orollar 

yoyida  joylashgan.  Kuril  orollar  yoyi  bunga  yaqqol  misoldir.  Buntan  tashqari 

Dunyo okeanida Aleut, Yapon, Filippin, Antil va boshqa orollar yoyi ham mavjud. 

Oraliq  zonaning  chuqur  suv  osti  cho‘kmalari  juda  tor,  lekin  minglab  kilometr 

masofaga  cho‘zilgan.  Bular  Aleut,  Kuril-Kamchatka,  Marianna,  Kermadek,  Peru, 

Chili  kabi  cho‘kmalardir.  Dunyo  okeanining  eng  chuqur  nuqtalari  ana  shu 

cho‘kmalarda joylashgan. Masalan, Marianna cho‘kmasining chuqurligi 11022 m, 

Tonganiki  10882  m,  Filippinniki  10265  m,  Karmadekniki  10047  m.  Bu  zona  yer 

po‘stining alohida geosinklinal tipini tashkil etadi.  

Okean  lojesi.  Dunyo  okeani  tagi  relefi  va  geologik  strukturasining  asosiy 

qismini 3000 m chuqurlik bilan 6000 m chuqurlik orasida joylashgan okean lojesi 

tashkil  etadi.  Maydoni  195  mln.  km2  yoki  Dunyo  okeani  tagining  50  %  dan 

ko‘proq  maydonini  egallaydi.  Okean  lojesi  relefi  va  tektonik  strukturasi  okean 

botiqlari va ularni ajratib turgan okean ko‘tarilmalaridan iborat. Uning katta qismi 

o‘rtacha  chuo‘urligi  5000  m  atrofida  bo‘lgan  botiqlar  bilan  band.  Bular  Tinch 

okeandagi  Shimoli-Sharqiy,  G‘arbiy  va  Janubiy  botiqlar,  Atlantika  okeanidagi 

Shimoliy  Amerika,  Braziliya  va  Kongo  botiqlari,  Hind  okeanidagi  Markaziy  va 

G‘arbiy  Avstraliya  botiqlari,  Shimoliy  Muz  okeanidagi  Amundsen,  Nansen  va 

Kanada botiqlaridir. Botiqlar yuzasi past-baland abissal tipdagi relef shakllaridan, 

yassi va qiya abissal tekisliklardan tashkil topgan.  

Okean  lojesidagi  ko‘tarilmalar  morfologik  jihatdan  tizmalarga  (okean 

o‘rtasidagi suv osti tog‘ tizmalari bundan mustasno), balandliklarga va platolarga 

bo‘linadi.  Bunday  morfoloik  strukturalarga  Tinch  Okeandagi  Gavay  tizma  tog‘i, 

Shatskiy  balandligi,  Manikixi  platosi,  Atlantika  okeanidagi  Bermud  platosi  misol 

bo‘la oladi.  

---