Foydali qazilmalari
Foydali qazilmalarni tarqalish harakteri materikning geologik strukturasiga,
tektonikasiga va relefiga bog‘lik. Binobarin, qazilma boyliklarni regional tarqalish
xususiyatlarini hisobga olib, Shimoliy Amerika xududida beshta kompleks ajratish
mumkin: Kanada qalqoni, Markaziy va Buyuk tekisliklar, Kirbuyi pasttekisliklari,
Appalachi tog‘lari, Kordilera tog‘ tizimi foydali qazilmalar komlleksi.
Materikning foydali qazilmalari kompleklari ichida Kanada qalqoni turli xil
rudali konlarga juda boy. Kompleksning rudali qazilmalari qadimiy kristall va
metamorfik jinslarda hosil bo‘lgan temir, nikel, mis, kobalt, oltin, platina, kumush,
uran va boshka metallardan iborat. Bu boylikllarni qazib olish va qayta ishlash tog‘
kon sanoatlari asosan Buyuk ko‘llar atrofida va qalqonning garbidagi Katta
Nevolniche ko‘li yaqdnida barpo etilgan. Temir konlari Labrador yarim orolida
ham mavjud.
Markaziy va Buyuk tekisliklar kompleksi xududida rudali va rudasiz foydali
qazilmadar keng tarqalgan. Bu
yerdan asosan neft va toshko‘mir qazib olinadi.
Toshko‘mir Appalachioldi cho‘kmasidagi Pensilvaniya xavzasida, Missisipi
pasttekisligi botig‘ida, Kordileraoldi cho‘kmasida, Texas xavzasida ko‘p uchraydi.
Shimoliy Amerikaning asosiy ko‘mir konlari va ko‘mir zaxirasi AKSH xududiga
to‘g‘ri keladi. Toshko‘mir konlari paleozoy va mezozoy yotkiziklarida hosil
bo‘lgan.
Materikning asosiy qazilma boyliklaridan biri neft hisoblanadi. Neft konlari
hosil bulishiga ko‘ra turli geologik davrlarga tug‘ri keladi. Texas, Kanzas va
Oklaxoma xavzalaridagi neft konlari silur, devon va karbon davrlari yotkiziklarida
hosil bo‘lgan. Eng yirik neft konlari Appalachi tog‘lari atrofida va paleozoy
strukturasining botiqdarida to‘plangan. Meksika qo‘ltig‘i soxillarida neft perm
qatlamlaridan qazib olinadi. Florida yarim orolida juda katta fosforit koni
joylashgan.
Appalachi kompleksida paleozoy tog‘ burmalanishlarida vujudga kelgan
qazilma boyliklar uchraydi. Eng ko‘p tarkalgani toshko‘mir va temir rudalari
hisoblanadi. Appalachining shimoliy kristalli qismida polimetallar, mis, qurgoshin
va boshkalar bor.
Kordilera foydali qazilmalar kompleksi Shimoliy Amerika xududida xilma-
xil rudali va rudasiz qazilmalarning keng tarqalganligi bilan farq qiladi.
Kordileraning butun yunalishi bo‘ylab, nevada va larami orogenik zonalarida ham
polimetallar, mis, oltin, kumush, surma, simob, molibden, vanadiy, volfram, uran
va boshqa qazilma boyliklar joylashgan. Bu kompleksdan toshko‘mir, neft grafitlar
ham qazib olinadi. Kaliforniyada tog‘ oralig‘i byutig‘ining neogen yotkiziqlarida
hosil bo‘lgan juda katta neft konlari bor.
Do'stlaringiz bilan baham: |