O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi



Download 3,36 Mb.
Pdf ko'rish
bet291/522
Sana31.12.2021
Hajmi3,36 Mb.
#229587
1   ...   287   288   289   290   291   292   293   294   ...   522
Bog'liq
Материклар ва океанлар табиий географияси

Alyaska  Kordilerasi.  Alyaska  Kordilera  toglari  landshaft  oblastiga 

Alyaskaning barcha xududidagi (bundan eng janubiy Tinch okean soxili mustasno) 

va  Kanadaning  shimoli-garbiy  kismidagi  toglar-Aleut,  Alyaska,  Bruks  tizmalari, 

Kuskovim,  Berd,  De-Longa,  Richardson,  Makenzi  toglari,  YUkon  platosi  va 

boshkalar kiradi. 

Alyaska  Kordilerasining  Tinch  okean  buyi  polosasidagi  tog‘  tizmalari 

nevada  burmalanishi  davrida  vujudga  kelgan.  Keyinchalik  ular  yangi  tektonik 

xarakatlar natijasida kaytadan yashargan. Xozirgi relef shakllarining xosil bo‘lishi 

yangi  vertikal  xarakatlarning  samarasidir.  YAngi  vertikal  xarakatlarga  vulkanik 

jarayonlar xamrox bo‘lib, ularning faoliyati xozir xam tugagan emas. 

YOysimon  shaklda  chuzilib  yotgan  va  kuchli  parchalangan  Aleut 

orollaridagi tog‘lar Alp burmalanish zonasiga mansub bulib, ularning xududida 25 

ga  yakin  sunmagan  vulkanlar  mavjud.  Orollardagi  vulkanlarning  balandligi  3000 

m gacha etadi. Bu zonaning davomi bulgan Aleut tizmasi Alyaska yarim orolining 

katta  qismini  egallab  olib,  Kenay  yarim  oroligacha  davom  etadi.  Aleut  tizmasida 

xam  balndligi  3000  m  dan  oshadigan  bir  qator  sungan  va  xarakatdagi  vulkanlar 

bor. Kenay yarim orolidagi tog‘larning orografik davomi bo‘lgan CHugach tog‘lari 

Kopper daryosining chukur daralari bilan kesilib, murakkab relef shakllarini xosil 

qilgan.  Uning  absolyut  balandligi  4000  m  dan  oshadi.  Undan  janubrokda  Avliyo 

Ilya  togi  joylashgan.  Bu  tog  Alyaska  Kordilerasi  landshaft  oblastining  janubiy 

chegarasi  bo‘lib,  uning  Logan  chukkisi  okean  satxddan  6046  m  balandlikka  kad 



ko‘tarib turibdi. 

Alyaska  Kordilerasining  yirik  va  eng  baland  tog‘laridan  biri  Alyaska 

tizmasidir. Tizma yoysimon shaklda 1000 km dan ziyodrok. masofaga cho‘zilgan. 

Uning  Mak-Kinli  cho‘kkisi  okean  satxidan  6193  m  ko‘tarilgan  bo‘lib,  SHimoliy 

Amerikaning  eng  baland  nuqtasi  xisoblanadi.  Alyaska  tizmasi  Tinch  okean  bilan 

Bering dengizi o‘rtasida suv ayirgich vazifasini bajaradi. Uning suv ayirgich qismi 

granitlardan  va  chekka  qismlari  chukma  jinslardan  tarkib  topgai.  Tizmaning  yon 

bagrlari tik, koyali, yukori qismlari alp tipidagi relef shakllariga ega. 

Alyaska  tizmasi  Tinch  okeanidan  keladigan  xavo  massalarini  tusib  qolib 

iqlim  buluvchi  vazifasini  xam  bajaradi.  Uning  janubiy  nam  yon  bag‘ri  800  m 

balandlikkacha  el  o‘rmonlari  bilan  koplangan,  yukori  qismida  qor  va  muzliklar 

xukmronlik qiladi. SHimoliy kontinental yon bagrda tog‘ o‘rmonlarining chegarasi 

1000-1100  m  gacha  ko‘tariladi.  Undan  yukorida  tog‘

 

tundra  zonasi  boshlanadi. 



Tizmaning  janubi-sharqiy  tomonida  balandligi  5000  m  ga  etadigan  vulkanik  tog‘ 

massivi  Vrangel  kad  ko‘tarib  turibdi.  Bu  tog‘lar  xozirgi  davr  qor  va  muzliklari 

bilan qoplangan. 

Tinch okean qirg‘oq tizmalaridan shimol va sharq, tomonda YUkon daryosi 

va  uning  irmoklari  bilan  kesilgan  YUkon  platosi  joylashgan.  Platoning  kengligi 

300 km, balandligi sharqda 1500 m dan g‘arbda 1000-800 m gacha pasayib boradi 

va  dengiz  soxillarida  pasttekislikka  aylanadi.  Geologik  tuzilishida  kembriygacha 

bo‘lgan  kristall  jinslar,  paleozoyning  chukindi  va  kristall  jinslari  etakchi  rol 

o‘ynaydi. Platoning tarkibiy qismlari yirik yassi tog‘li massivlardan va ularni bir-

biridan  ajratib  turgan  tektonik  botiqlardan  iborat.  Tektonik  botiqlarning  er  yuzasi   

dengiz  satxidan  150-200  m  baland.  Ular  turtlamchi  davr  flyuvioglyasial  va 

allyuvial cho‘kindi qumoq, suglinkali jinslar bilan koplangan. YAssi tog‘liklarning 

yuzasi to‘lkinsimon va tepaliksimon relef shakllariga ega. Ayrim joylarda kutarilib 

turgan  Kuskokvim  va  Kilbuk  tog‘lari  uchun  materik  muzligi  ta’sirida  vujudga 

kelgan va kuchli parchalangan alp relef shakllari xarkaterli. 

Plato xududi subarktika iqlim mitakasida joylashgan, kontinental xarakterga 

ega. Kishi kaxraton sovuk va davomli. YAnavrning o‘rtacha xarorati -15°S, -20°S, 

urtacha  absolyut  minimum  -50°S.  YOzy  juda  salkin  va  qisqa.  Iyulning  o‘rtacha 

xarorati +9°, +15°S atrofida. Yillik yogingarchilik mikdori 250-300 mm. Iqlimning 

sovukligi tufayli ko‘p yillik muzloq erlar keng tarqalgan. Botiklarda daryo kayirlari 

past, tekis va kuchli botkoklangan. Tuproq qoplami yassi tog‘liklarda na tog‘larda 

tog‘  muzloq  tayga  va  tog‘

 

tundra  tuproqlaridan  iborat.  YUkon  daryoni  va 



irmoklarining  kayirlarida  past  buyli  tol-terak  o‘rmonlari,  terrasalarda  va  vodiyga 

yakin  yon  bagrlarda  ok  el,  amerika  tilogochidan  tarkib  topgan  o‘rmonlar  o‘sadi. 

YAssi togliklarning 400 m dan yukori qismida siyrak o‘rmonlar zonasi, 600-700 m 

dan  balandda  butazorli  va  utlok-tundra  zonasi  joylashgan.  Plotoda  boreal 

urmonlarga xos (kungir ayik, los, silovsin) va tundraga xos (kutb tulkisi, lemming, 

shimol bugusi) xayvon turlari yashaydi. 

YUkon  platosidan shimol tomonda kenglik bo‘ylab cho‘zilgan Bruks tog‘i 

joylashgan.  U  g‘arbda  tepaliklardan  boshlanib,  sharqda  2800  m  balandlikkacha 

ko‘tariladi.  Bruks  togi  kundalant  daryo  vodiylari  bilan  kesilgan  va  kuchli 

parchalangan.  T

OGHHHT 

xamma  kismida  Kutb  Uraliga  uxshash  sovuk  nurash 




natijasida parchalangan tosh uyumlari kalashib yotibdi. 

Bruks togidan sharkda meridional ravishda yunalgan Richardson tog‘i bor. Undan 

janubi-sharqqa  qarab  chuzilgan  Makenzi  va  Suluin  tog‘lari  joylamgan.  Makenzi 

togining utkir kirralari 2500 m balandlikkacha ko‘tarilib, koyali yon bag‘rlar xosil 

qilgan.  Seluin  tog‘i  xam  Makenzi  tog‘iga  parallel  ravishda  shimoli-g‘arbdan 

janubi-sharkka  qarab  chuzilgan  bo‘lib,  uning  eng  baland  nuktasi  2972  m.  Seluin 

togi  Makenzi  va  YUkon  daryo  xavzalari  urtasda  suv  ayirgich  rolini  bajaradi.  Bu 

toglarda  axoli  yashash  uchun  geografik  sharoit  nokulay  bulganligi  tufayli  tabiiy 

landshaftlar  juda  kam  o‘zgargan.  Makenzi  tog‘idan  shark  tomonda,  Makenzi 

daryosi o‘rta oqimining ung qirgogida Franklin tog‘i joylashgan. 

Alyaska  Kordilerasi  foydali  qazilmalarga  boy.  Ayniksa  oltin  konlari  keng 

tarkalgan.  Kupchilik  rayonlarda  mis,  kumush  va  boshka  rangli  metallar  bor. 

Mezozoy yotkiziklaridan toshkumir qazib olinadi. Paleogen yotkiziklaridan neft va 

gaz konlari topilgan. 

Landshaft  oblastining  iqlimi  Tinch  okean  soxillaridan  materik  ichkarisi 

tomon o‘zgarib boradi. Qirg‘oqda yaqin joylar va janubi-g‘arbga qaragan tog‘

 

yon 


bag‘rlari Tinch okeandan keladigan xavo massalari ta’sirida bulganligi sababli nam 

dengiz  iklimi  xarkaterli.  Alyaska  va  Kenay  yarim  orollarida  iyulning  urtacha 

xarorati 10°S atrofida. Tinch okeanga qaragan yon bagrlarda yillik yogingarchilik 

mikdori 1000 mm dan 3000 mm gacha kupayadi. YOgin-sochinning asosiy qismi 

kuz  va  qish  oylariga  tugri  keladi.  Tumanli  kunlar  yil  davomida  kuzatiladi.  Kor 

chizigining  o‘rtacha  balandligi  500  m  ni  tashkil  etadi.  Vrangel  tog‘lari  butunlay 

qor  va  firn  muzliklar  bilan  koplangan.  Uning  yon  bagrlaridan  vodiy  muzliklari 

siljib tuщib, dunyodagi eng uzun tog

 

muzligini xosil qiladi. Bu uzunligi 90 km ga 



etadigan  Nabesna  muzligidir.  Avliyo  Ilya  tog‘idan  siljib  tushgan  alp  muzliklari 

kengligi  100  km  va  maydoni  4000  km 

2

  keladigan  Malyaspina  togoldi  muz 



massivini xosil qiladi. 

Alyaska Kordilerasi ichki kismlarining iqlimi Tinch okean soxillari iqlimiga 

nisbatan  ancha  sovuq  va  kontinentalrok.  Oblastning  ichki  regionlarini  iqlimi 

SHarkiy  Sibirning  keskin  kontinental  iqlimi  bilan  takkoslash  mumkin.  Tog‘ 

tizmalaridan  shimolda  yassi  tog‘liklarning  ichki  rayonlarida,  botiqlarda  minimal 

xarorat  -40°,  -50°S  gacha  pasayadi.  YAnvarning  o‘rtacha  xarorati  -15°,  -30°S  ni 

tashkil etadi. Yillik yogingarchilik mikdori 350 mm dan oshmaydi. Daryolari kam 

suvli va muzliklardan tuyinadi. 

Landshaft  oblastining  SHimoliy  Muz  okeani  qirg‘oqlariga  qarashli  joylari 

tipik  arktika  iqlim  xususiyatlari  bilan  xarakterlanadi.  Kishi  juda  qattiq  sovuq, 

kariyb  un  oy  davom  etadi.  Ylik  kunlar  avgust  oyida  kuzatiladi.  Keng  tarkalgan 

kullar va botkokliklar yilning aksariyat paytlarida muz bilan qoplanib yotadi. 

Tinch okean soxillari va tog‘larning kuyi yon bagrlari igna bargli o‘rmonlar 

bilan,  Bruks  tog‘a  va  SHimoliy  Muz  okeani  soxillari  tundra  usimliklari  bilan 

koplangan. Makenzi togida el urmonlari 1200-1600 m   balandlikkacha   kutariladi.   

Aksariyat   tog‘larning    1000-1500m  dan yukori kismlarini tipik tog‘

 

tundralari 



egallab olgan. 


Download 3,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   287   288   289   290   291   292   293   294   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish