O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

4. Tuproqdagi ozuqa moddalarini yetishmasligi natijasida kelib chiqadigan kasalliklar. Tuproqdagi ozuqa moddalarini yetishmasligi o’simliklarda ma’lum bo’ladi.

AZOTNI YeTIShMASLIGI: Tuproqda azot yetishmasa o’simlikning sekinlashadi. O’simlik bargida fotosintez tezligi va mxsuldorligi kamayadi, quyosh nuridan foydalanish koeffesenti va hosildorligi tushadi.

KALIY YeTIShMASLIGI: Kaliy o’simliklarni kasallikga nisbatan chidamliligini oshiradi. Kaliy yetishmaganda o’simliklar poyasi va novdasi ko’pincha qiyshayib o’sadi.

FOSFORNI YeTIShMASLIGI: Fosfor yetishmaganda o’simliklar rivojlanishi yomonlashadi. Poyalari, novdalari, ildizlari nim jon bo’lib, sekin o’sadi.

KALSIY YeTIShMASLIGI: o’simliklarda kalsiy yetishmasligi tufayli ichki kurtak va ildiz uyi quriydi. Barglar soni ko’payib, maydalashadi, ildizlar sershox bo’ladi.

TEMIRNING YeTIShMASLIGI: Temir o’simliklarning xilorofilini hosil bo’lishida ishtirok etadi. Shuning uchun bu zlementning yetishmasligi tufayli o’simliklarning yashil rangi yo’qolib, rangsizlanishi, ya’ni xiloroz kasalligi vujudga keladi.

MARGANES YeTIShMASLIGI: Marganes mikroelement sifatida o’simlik uchun juda zarur. Uxilorofil sintezi uchun kerak Magenes yetishmasa barg tomirlari orasida xar yerda yashil rang yo’qolib, xiloroz vujudga keladi.

SUV TAQSIMLASh YoKI ORTIQLIGI TUFAYLI YuZAGA KELADIGAN KASALLIKLAR: O’simlikning umumiy fiziologik aktivligi suvning normal miqdoriga bog’liq. Suv tanqisligi o’simliklarda har xil kasalliklarni yuzaga keltiradi. Suv yetishmasligi tufayli o’simliklar turg’or holatini yo’qotadi, bundan tashqari: donli ekinlarni qurishi, daraxtlarni uchini qurib qolishi, barglarni bevaqt to’kilishi, makkajo’xorini so’tasini oq tusga kirishi, bargning mevasining taqir bo’lishi, kartoshka tuganagining qo’shimcha mayda tuganaklar hosil qilishi kasalliklarini vujudga keltiradi.

Suvning tuproqda keragidan ortiqcha bo’lishi o’simlikni kuchsizlanishiga, barglarni sarg’ayishiga sababchi bo’ladi.

YuQORI HARORAT NATIJASIDA KELIB ChIQADIGAN KASALLIKLAR: Yuqori harorat natijasida kelib chiqadigan kasalliklar quyidagilar:

1. 
   bargning quyosh ta’sirida kuyishi,
   
2. 
   po’stloqning quyosh ta’sirida kuyishi,
   
3. 
   donsiz boshoqlarni kasalligi,
   
4. 
   ildiz bo’g’zidan kasallanish.
   

PAST HARORAT NATIJASIDA KELIB ChIQADIGAN KASALLIKLAR:

1. 
   Navdani pishib yetilmaganligi,
   
2. 
   daraxt tanasining suvsizlanishi bilan bog’liq bo’lgan kasallik,
   
3. 
   sovuq urishi natijasida vujudga keladigan shishlar, ya’ni rak kasalligi,
   
4. 
   sovuq urishi natijasida daraxtlarda o’zak qismi va po’stlog’ida hosil bo’ladigan yoriqlar,
   
5. 
   kuzgi ekilgan ekinlarni sovuq urishi, donni sovuq urishi.
   

MEXANIK TAASSUROTLAR NATIJASIDA KELIB ChIQADIGAN KASALLIKLAR. O’simliklarda bu kasallikni meteoriologik faktor –shamol, muz kuchishi, bo’ron keltirib chiqaradi. Bundan tashqari ekinni parvarish qilish davrida hamda hayvonlarni, xashorotlarni va boshqa o’simlikga mexanik ta’sir tufayli ham kasallik kelib chiqishi mumkin.

Mexanik shikastlanish natijasida o’simlikning ayrim to’qima va azolari yemiriladi, bu esa ko’pincha potologik prosess amalga oshib va xatto o’simlik nobut bo’ladi.

YuQUMLI KASALLIKLAR. O’simliklarni biridan biriga yuqadigan kasalliklari yuqumli kasalliklari deyiladi.

Yuqumli kasalliklarni zamburug’ aktinomisentlari, bakteriyalar, viruslar, mikoplazmalar, uyali parazitlar orqali kelib chiqishi mumkin.

PARAZITIZM VA UNING ShAKILLARI. Ma’lumki butun o’simliklar ozuqalanishiga ko’ra avotrof va geteratrof organizmlarga bo’linadi. Anorganik moddalarni hosil qiluvchi organizmlar avtotrof organizmlar deyiladi.

Mineral moddalardan organik moddalarni hosil qila olmaydigan va tayyor organik moddalar hisobiga yashaydigan organizmlar geterotrof organizmlar deyiladi.

Tayyor organik moddalar bilan oziqlanishiga ko’ra geteratrof organizmlar saprofit va parazt organizmlarga bo’linadi.

O’lik organik moddalar hisobiga yashaydigan organizmlar saprofit organizm lar deyiladi.

Butun hayoti faoliyati yoki hayotining ma’lum bir qismi boshqa tirik organizm lar xisobiga o’tadigan va ozuqani tirik xujayradan oluvchi organizmlar parazt organizmlar deyiladi. (Hamma patogenlar).