O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
12.4-rasm. Erkaklar do’ppisi. 
 
Do‘ppi turkcha «tepa» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib,  nafaqat o‘zbeklar, balki 
Markaziy  Osiyoda  yashovchi  boshqa  xalqlarning  ham  milliy  bosh  kiyimidir. 
Boshqa xalqlar do‘ppilaridan o‘zbek do‘ppilarilari o‘ziga xos shakli, bezagi bilan 
farqlanadi. Qadimdan erkaklar do‘ppilarini juda qadrlashgan. Birovning do‘ppisini 
boshidan tushirib yuborish uni haqoratlash bilan teng bo‘lgan. 
O‘zbek  xalqining  milliy  kiyimlar  orasida  do‘ppining  tarixi  uzoq  davrlarga 
borib  taqaladi.  Miloddan  avvalgi  519-yilga  oid  deb  hisoblangan,  Behustun 
qoyatoshiga  o‘yib  tushirilgan  bo‘rtma  odam  suratlaridan  birining  bosh  kiyimi 
hozirgi do‘ppimizga juda o‘xshar ekan.  
Do‘ppini  eslatuvchi  bosh  kiyimlarning  qadim  o‘tmishda  ham  mavjud 
bo‘lganligini  tasdiqlovchi  dalillarni  arxeologik  yodgorliklar,  devoriy  yozuvlar, 
terrakota  haykalchalar,  XV-XVI  asrlarga  oid  sharq  miniatyuralarida  ko‘rishimiz 
mumkin. Panjikent tasviriy san’atida ham bir nechta bosh kiyim tasvirlari saqlanib 
qolgan.  Movarounnahr  (XV-XVII  asrlar)  va  Samarqand  (XVI  asrning  birinchi 
yarmi)  miniatyuralarida  ayollarning  turli-tuman  bosh  kiyimlari  uchraydi. 
Marg‘ilon  va  Chust  (tus)  do‘ppilarining  tarixi  shubhasiz  Xitoy  bilan  bog‘liqdir. 
Chunki  ola  do‘ppi  o‘zbek  madaniyatini  xitoy  va  butun  sharq  xalqlari  madaniyati 
bilan bog‘lasa, iroqi do‘ppilar esa uzoq g‘arb mamlakatlari, Iroq madaniyati bilan 
bog‘laydi.  Masalan,    iroqi  do‘ppi  O‘zbekistonda  dastlab  Shaxrisabzda  urf  bo‘lib, 
so‘ngra  boshqa  shahar  va  qishloqlarga  tarqalgan,  keyinchalik  bu  do‘ppi  ham  har 
bir  shaharning  o‘ziga  xos  bezak  usulida  yaratila  boshlangan  (rivoyatlarga 

---

247 
 
qaraganda, Amir Temur Iroqdan turli hunarmandlar qatorida do‘ppido‘zlarni ham 
keltirgan, shu sababli ular tikkan Do‘ppi iroqi deb nom olgan). 
Har  bir  do‘ppi  o‘zining  yaratilish  uslubiga  ega  bo‘lib,  ular  bir-biridan  farq 
qiladi.  O‘zbekistonda  ommaviy  bosh  kiyimi  asosan  uch  xil  shaklga  ega,  ular 
«Kuloh», «Aroqchin», «Tusdo‘ppi» lardir.  
Kuloh  -  konussimon  erkaklar  bosh  kiyimidir.  U  asosan  darveshlar  bosh 
kiyimidir.  Uning  matoxi  toq  uchburchak  parchalaridan  bichilib  tikiladi.  Kuloh 
hozir juda kam uchraydi.  
Aroqchin  -  sharsimon  do‘ppi  bo‘lib, uni asosan  keksalar  kiyadi. Toshkentda 
sharsimon do‘ppilar bosma, chakmato‘r, iroqi chok usullarida tikiladi.  
Tus do‘ppi - keng tarqalgan yassi yuzaki do‘ppi. Ko‘pincha tus do‘ppi Chust 
do‘ppi deb yuritiladi. Tus do‘ppilarning birgina klassik variantining o‘zida sakkizta 
yuvelir chok uslubi qo‘llaniladi.  
Do‘ppi uch qismdan iborat - tepa (aylana va to‘rtburchak shaklida bichiladi), 
kizak (gardish shaklida) va jiyakdan tuziladi. Respublikaning turli joylarida turlicha 
bezatiladi va  qismlari birlashtirilganda turlicha ko‘rinishga ega bo‘ladi.  
Do‘ppining  uchta  turi  mavjud  -  ya’ni  dumaloq,  to‘rt  qirrali  dumaloq 
do‘ppilar va cho‘zinchoq qalpoqchalar. 
Do‘ppilar  turlariga  qarab  ajratilgan:  erkaklar,  ayollar,  bolalar,  qariyalar 
uchun  kabi  turlari  bor.  Keksa  ayollar  odatda  bu  bosh  kiyimni  kiymaydilar. 
Bolalarning  do‘ppilari  (kulohcha,  qalpoqcha,  do‘ppi,  kallapo‘sh)  matolarining 
turli-tumanligi  va  rang-barangligi  bilan,  popuk  va  sharchalarining  kattaligi, 
kashtalari, zarlari va tumorlarining ko‘pligi bilan farqlanadi.   
 

---

248