O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

                      
52 
IV Bob. XALQARO TURIZM STATISTIKASI 
 
4.1. Turistlar oqimi statistikasi 
4.2. Turistik daromadlar va harajatlar statistikasi 
4.3. Turizmda statistik hisoblar usullari 
4.4. Xalqaro turizm statistikasini takomillashtirishga  
       qaratilgan asosiy yo‘nalishlar. 
 
4.1. Turistik oqimlar statistikasi 
 
 
Turistik  oqimlarni  hisobga  olish  statistikasiga  XX  asrning  birinchi  yarimida 
asos solingan. 1929 yilda Avstriyaga 2 mln. ga yaqin, Shvesariga -1,5 mln., Italiyaga 
– 1 mln. dan ziyod kishi tashrif buyurgan. Bir qator Yevropa  mamlakatlarida erkin 
turistik  harakatning  sayohat  statistikasi  yuritila  boshlaydi.  Biroq,  ular  hali  mustaqil 
ahamiyatga  ega  bo‘lmagan  ma’lumotlarni  yig‘ish  va  qayta  ishlash  milliy  xavfsizlik 
manfaatlaridan kelib chiqib, soliq to‘lash qonunchiligi va migratsiya ustidan nazorat 
qilish  orqali  amalga  oshirilgan.  Turistik  maqsadlar  orqali  rejaga  kiritilgan  turistlar 
boshqa sayohatchilar qatorida alohida toifa sifatida ajratilmagan. 
 
Xalqaro turizm statistikasi taraqqiyoti yangi bosqichiga XX asrning 40 - yillari 
oxiri,  50-  yillar  boshida  qadam  quyildi.  Urushdan  keyin  Yevropa  mamlkatlari  juda 
ko‘p  xo‘jalik  muammolariga  duch  keldilar:  vayronagarchilik,  boshqaruvning  izdan 
chiqqanligi,  moliya  va  tovar  ishlab  chiqarish  tizimining  buzilishi  shular 
jumlasidandir. Vaziyatni barqarorlashtirish butun bir koordinatsiyalashgan kompleks 
harakatlarni talab qilardi. Ana shunday sharoitda hukumatlar katta umid bilan xalqaro 
turizmga  e’tibor  qildilar.  Bunda  to‘lov  balansini  faolllashtirish,  moliyaviy 
muvozanatga  erishish,  bu  bilan  uzoq  muddatli  iqtisodiy  yuksalishga  o‘tishni  ko‘zda 
tutilgandi. 
1960-yillarga  kelib  g‘arb  industrial  mamlakatlari  xukumatlari  va  xalqaro 
tashkilotlar  diqqati  rivojlanayotgan  mamlakatlar  ahvoliga  qaratiladi.  BMT  Bosh 
Assamblyasi  mustamlaka  mamlakatlar  va  xalqlarga  mustaqillik  berish  (1960  y.) 
to‘g‘risida  Dekloratsiya  qabul  qildi.  Joriy  o‘n  yillik  «Rivojlanish  («o‘n  yilligi») 
dekadasi»  deb  e’lon  qilindi.  Uchinchi  Dune  mamlakatlari  uchun  konsultantlar 
iqtisodiy  qoloqlikni  bartaraf  etish  dasturini  ishlab  chiqdilar.  Ushbu  dasturda  esa 
turizmga muhim o‘rin berildi. 
Turizmning iqtisodiy ahamiyati va hajmi o‘sishi bilan turizm statistikasi ham 
rivojlanib  bordi.  Asta-sekin  oddiy  hisob-kitob  operatsiyalari  murakkablashib,  unga 
turistik  migratsiya  tahlillari  ham  qo‘shildi.  Hozirgi  paytda  turizm  statistikasi  katta 
doiradagi  savollarni  qamrab  olgan  holda,  mamlakatlar  iqtisodiyotiga  qo‘shayotgan 
hissasini  baholash  maqsadida  yuritilmoqda.  Xususan,  uning  to‘lov  balansiga  ta’siri, 
turizmni  moddiy  –  texnik  bazasini  rivojlantirishga  qaratilgan  asosiy  yo‘nalishlar  va 
tendensiyalarni  aniqlash,  marketing  tadqiqotlari  o‘tkazish  va  turistik  mahsulotlarni 
potensial iste’molchilarga yetkazib berishdan iboratdir. 
Sanab  o‘tilgan  statistik  kuzatuvlarning  har  biri  zamirida  axborotlardan  aniq 
foydalanuvchilar  mavjud.  Bular  –  hukumat,  milliy  turistik  ma’muriyatlar  va  turistik 
mahsulotlar  ishlab  chiqaruvchilar  hamda  turli  xil  xizmatlardir.  Ish  jarayonida  mijoz 

---

                      
53 
ularning  hammasi  turizm  haqida  eng  yangi  axborotlarga  ehtiyoj  sezishadi.  Uning 
mazmuni, hajmi, shakllari va taqdim etilishi davriyligi bilan qiziqishadilar. 
Xalqaro turizm statistikasi asosan ikki bo‘limdan iborat bo‘lib, turistik oqimlar 
statistikasi va turistik daromadlar hamda harajatlar statistikasidan iborat. Ularning har 
biri    uchun  BTT  asosiy  ko‘rsatkichlar  ruyxatini  ishlab  chiqqan.  Bular  ixcham 
axborotli va nisbatan oson o‘lchanadi. Turistik oqim ko‘rsatkichlarining eng muhimi 
kelish (ketish) va mazkur mamlakatda bo‘lishning davomiyligidir.