O'zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

             Xalq xo’jaligi, boshqarish tizimlarining bo’Iaklari orasida muta-nosiblikka maqbul 
o’zaro munosabat (nisbat) ga erishish va uni saqlash. Xalq xo’jaligi murakkab dinamik tizim 
bo’lib,   bir   qancha   tizimcha   va   elementlardan   iboratdir.   Bu   tizimcha   va   elementlarga   yoki 
bo’laklarga sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport va aloqa, savdo va maishiy xizmat, fan, 
madaniyat, tibbiyot, bank xizmati va hokazolar kiradi. Bo’-laklar orasidagi bog’lanish uzviydir. 
Masalan, sanoat qishloq xo’jaligiga, kurilishga, transportga va boshqalarga mehnat qurollarini 
yetkazib   bersa,   qishloq   xo’jaligi   esa   sanoat   va   boshqa   bo’laklarga   xom   ashyo   va   materiallar 
yetkazib   beradi.   Shularni   inobatga   olgan   holda,   xalq   xo’ja-ligining   rivojlanishida   bo’laklar 
orasidagi bog’lanishlar o’zaro mutanosib bo’lishi kerak.
             Hayotda   bu   esa   har   bir   bo’lakning   rivojlanishi   boshqa   bo’laklarning   talabini   to’liq 
qondiradigan darajada bo’lishi kerak. Boshqa so’zlar bilan aytganda, asosiy va yordamchi ishlab 
chiqarishlarning quwatlari, mexa-nizatsiyalash va avtomatlashtirish, kompyuterlashtirish, ishlab 
chiqa-rishni   uyushtirish   orasida   mutanosiblik   va   maqbul   o’zaro   munosabat   bo’lishi   kerak. 
Boshqarishda esa vaqti bilan (davriy holda) boshqariluvchi tizimchalarning holatini tahlil qilish, 
ulardagi nomutanosiblikni o’z vaqtida yo’qotishga imkon beradi.
           
Mutanosiblikvamaqbulo’zaronisbatfaqattizimchaelementlariorasidaemas, 
boshqaruvchivaboshqariluvchitizimlarningorasidahamta’minlanishikerak. 

---

Buqonuniyatningbajarilishixalqxo’jaligivaboshqaravbo’limlariningmaromvasamaraliishlashinita’
minlaydi.
Ishlabchiqarishfondlariharakatininguzluksizligiga, maromligiga, 
aylanishdavrtezliginioshirishga (maromigaetkazishga) 
erishishkorxonaningishlabchiqarishfondlariuningishlabchiqarishqobiliyatibilananiqlanibpulholatid
aifodalanadi.
           Ishlab chiqarish fondlarining aylanish davri (vaqti) va elementlari yuqoridagi tarx (4-rasm) 
bilan ifodalanishi mumkin.
            Xususiy aylanish vaqtlari t
1
, 
t2
, tz, t
4
, t
n
har qanday korxonada mavjud bo’lgan jarayonlar 
uzluksiz,   maromli   bo’lib,   vaqtlarning   o’zlari   esa   minimum   bo’lishi   maqsadga   muvofiqdir. 
Shundagina umumiy aylanish vaqti (davri) T minimum bo’lishi mumkin. Aylanish vaqti T-ning 
kamayishi   aylanuvchanlikni   va   daromadni   oshiradi.   Bunga   esa   ishlab   chiqarish   jarayonlarini 
avtomatlashtirish,  ulgurji  savdoni  rivojlantirish, ishlab  chiqarish  fondlarini  tez-tez  va samarali 
yuqori bo’lganlariga  almashtirish, sotiladigan  mollarning  sifatini  oshirish tufayli  oldindan pul 
to’lash   usullarini,   korxonada   esa   avtomatlashtirilgan   ishchi   o’rinlarini   yaratish,   kompyuterli 
tizimlar joriy qilish kabi tadbirlarni amalga oshirish orqali erishish mumkin.