REJA:
1.
SHaxs to‘g‘risida tushuncha. Individ, shaxs, individuallik
2.
SHaxs va uning faolligi
3.
Faoliyat turlari. Jismoniy va aqliy harakatlar
4.
Ijtimoiy xulq motivlari va shaxs motivatsiyasi
5.
Mativlarning turlari va anglangan darajasi
1. SHaxs to‘g‘risida tushuncha. Individ, shaxs, individuallik
O‘z mehnati tufayli inson psixikasi takomillashib xayvonlar psixikasidan tobora
o‘zqlashmoqda, va bunga sabab bo‘layotgan omillar bu uning jamiyatda bo‘lishligi, odamldar
bilan birgalikdagi faoliyati, ular bilan turli munosabatlarga kirishishi, uning dunyoqarashini
shakllanishidir va shu bilan birga u jamiyatning faol a’zosi shaxs bo‘lib shakllanishidir.
SHaxs tushunchasiga ta’rif berishimizdan avval biz, insonning shaxs bulib
etishmaganlidan avvalgi jarayonni kuzatib undagi hali to‘liq yoki bo‘lmasa mutlaqo hali
shakllanmagan tomonlarini, ya’ni sifat va xususiyatlarini nazardatutishimiz mumkin. YA’ni hali
shakllanmagan shaxs psixologiyada
individ nomi bilan yuritiladi.“Individ” tushunchasida
kishining nasl-nasabi ham mujassamlashgandir. YAngi tug‘ilggan chaqaloqni ham, katta yoshdagi
odamni ham, mutafakkirni ham, aqli zaif ovsarni ham, yovvoyilik bosqichidagi qabilaning vakilini
ham, madaniyatli mamlakatda yashayotgan yuksak bilimli kishini ham individ deb xisoblash
mumkin.
Biron-bir kishini biz individ deb ataganda biz juda ko‘p narsalarni aytgan bo‘lamiz. Aslini
olganda, bu bilan uning potensial ravishda inson ekanligi aytilgandir. Uning bundan keyingi va
hatto juda ham umumiy tarzxdagi ta’rifi fazilatlarining bayon etilishi va izohlanishi taqozo qiladi.
Bunday fazilatlarsiz u faqat boshqalarga o‘xshamaydigan emas, balki ular kabi harakat
qilmaydigan, fikrlamaydigan, iztirob ham chekmaydigan, jamiyat a’zosi sifatida, tarixiy
jarayonning ishtirokchisi sifatida ijtimoiy aloqalarga jalb ham etilmagan real kishi emas, balki
demografik ma’lumotnomalardagi jonsiz birlik holida qoladi. Xolos. Individ sifatida dunyoga
kelgan kishi alohida ijtimoiy fazitlat kashf etadi, shaxs bo‘lib etishadi. Individ hali bolaligidayoq
tarixan tarkib topgan ijtimoiy munosabatla sistemasiga jalb etiladi. U bu sistemani allaqachon
tayyor holda uchratadi. Kishining jamiyatdagi bundan keyingi rivojlanishi munosabatlarining shu
qadar chigalliklarini vujudga keltiradiki, bu hol uni shaxs sifatida shakllantiradi.
Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosabat jarayonida hosil
qilinadigan hamda ijtimoiy munosabatlarning individga ta’sir o‘tkazish darajasi va sifatini
belgilaydigan muntazam tarzdagi ijtimoiy fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda etiladi.
“SHaxs” va “individ” tushunchalarining bir-biriga o‘xshashligini barcha etakchi
psixologlar B.G.Ananev, A.N.Leontev, B.F.Lomov, S.L.Rubinshteyn va boshqalar inkor etishadi.
“Individ” va “shaxs” tushunchalarining o‘xshashligi emas, balki birligi haqidagi fikr
quyidagicha tarzda o‘rtaga qo‘yilishi mumkin bo‘lgan savolga javob berilishini takqozo qiladi:
shaxs bo‘lib hisoblanmagan individning mavjud bo‘lishi yoki aksincha individning konkret sohibi
sifatida undan tashqarida va usiz mavjud bo‘lish fakti ko‘rsatilishi mumkinmi? Taxminiy tarzda
fiker yuritilagn taqdirda unisi ham va bunisi xam bo‘lishi mumkin. Agar kishilik jamiyatidan
tashqarida voyaga etgan individni hayolan tasavvur qilinadigan bo‘lsa, bu holda u birinchi bor
odamlarga duch kelib, biologik jonzotgna xos individual xususiyatlardan bo‘lak hech qanday,
yuqorida aytilganidek, kelib chiqishi jihatidan hamisha ijtimoiy-tarixiy xarakter kasb etadigan
shaxsiy fazilatlarga ega ekanligini namoyon qila olmaydi balki tevarak-atrofdagi odamlar mabodo
uni birgalikdagi faoliyat va munosabat jarayoniga “torta olishgan” taqdirda ularning paydo
bo‘lishi uchun zarur tabiiy shart-sharoitlargagina ega bo‘ladi. Hayvonlar orasida tarbiyalangan
bolalar tajribasini o‘rganish bu vazifani amalga oshirishning g‘oyat darajada murakkabligidan
dalolat beradi. qarshimizda hali shaxs sifatida kamolatga erishmagan individ bo‘ladi. Real
individni gavdalantirmaydigan shaxsning paydo bo‘lish imkoniyatlari mavjudligi muayyan
istisnolar bilan tan olinishi ham mumkin.
Har bir kishining shaxsi uning individualligini vujudga keltiradigan hislatlar va
fazilatlarning faqat unga xos birikuvidan tarkib topgandir.
Individuallik – kishining o‘ziga
xosligini, uning boshqa odamlardan farqini aks ettiruvchi psixologik fazilatlar birikmasidir.
Individuallik temperament va xarakter xusussiyatlarda, odatlarda, ustun darajadagi qiziqishlarda,
bilish jarayonlariga oid fazilatlar (idrok, xotira, tafakkur, tasavvur) da qobiliyatlarda, faoliyatning
shaxsga xos uslubda va hokazolarda namoyon bo‘ladi. Zikr etilgan psixologik xususiyatlarning bir
xildagi birikmasini o‘zida mujassamlashtirgan odam yo‘q – inson shaxsi o‘z individualligi
jhatidan betakrordir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
