O'zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

2. Muloqot yohud muomala madaniyati haqida tushuncha. Muomala madaniyati. Kundalik 
faoliyatimizda kishilar  bilan bo‘lgan muloqot, suhbat hamda muzokaralarda   haqiqatni anglatadiga yagona 
tushuncha bu mantiqiylik deb hisoblanib, barcha xatti-harakatlarimizni mantiqiylik va mantiqsizlik degan 
tushuncha bilan  baholashga o‘rganib qolgan edik.  
SHu o‘rinda ibratli  bir rivoyatni eslash o‘rinli: «Iskandardan so‘rabdilar: «Ozgina sarmoya va oz 
sonli   askar   bilan  bunday   ko‘p   mamlakatni     qanday   hislat   bilan   qo‘lga   kiritding?»   Iskandar:   «Lutf   va 
yumshoq muomala bilan dushmanlarni qo‘lga kiritim.  Ahd-paymon yo‘li bilan  do‘stlarni yo‘lga soldim, 
shu jihatdan  ko‘p mamlakatni egalladim», deb javob berdi.
Mustaqillik   davriga   kelib   esa   pedagoglar   va   psixologlarning   konsepsiyasi   asosida     muloqot 
madaniyaining    o‘ziga  xos tomoniga  daxldor  bu tasavvurlar  o‘zgarib   ketdi.    Ularning ko‘rsatishicha, 
insonning xulq madaniyati ikki kuch-tafakkur va hissiyot, aql va qalb o‘rtasidagi musobaqa natijasi  emas, 
balki, bu ikki kuchning qo‘shilishi hamda unga ta’sir qiluvchi tajriba (jismoniy va madaniy) muhit kabi 
ko‘plab omillar asosida shakllanadi.
Zero, kishilarning bir-birlari bilan o‘zaro munosabatlarida   shirinsuxanlik, go‘zallik, so‘zlashuv 
ohangidagi     muloyimlik “Muosharat odobi” deyiladi. Mushorat odobi, ya’ni ilk muomala   madaniyati 
bolaning   go‘dakligida   ota-ona   bag‘rida,   oilada   shakllanadi.   SHu   bois     ham   xalqimiz   “Qush   uyasida 
ko‘rganini qiladi” deb bejiz aytmagan. Bola ta’lim muassasasida, ulg‘aygach esa, ijtimoiy muhitda va 
jamoada ko‘nikma hosil qilish jarayonida oilasida o‘rgangan   muosharat odobining kuch-qudratida yosh 
avlodda muosharat odobini, ya’ni muomala   madaniyatini shakllantirishda o‘qituvchi-pedagogning o‘zi 
xushmuomalaligini namoish etib, o‘quvchi-talabalar qalbiga va   yo‘l topa olishi, mehribonligi, ular bilan 
hamdard, hamfikr bo‘lib, o‘rnak bo‘lishi muhim ahamiyatga egadir.
Muomala   va   munosabatda   o‘quvchi-talabalar   qalbiga   yo‘l   topaolgan,   xushfe’l,   shirinsuxan, 
adolatparvar, muomalasi yaxshi, tili shirin o‘qituvchi-pedagog va tarbiyachilarni dildan yoqtirishadi va 
hurmat-e’tibor qilishadi, ulardan ibrat ham olishadi. 
SHunday ekan, insonning tili shirin, muomala madaniyati yuksak ega bo‘lsa u qisqa vaqt ichida 
xalq orasida katta obro‘-e’tibor topadi. 
1-rasm
 
                                           
11 Аҳмад Дониш. Наводирул вақое. – Т.: «Фан», 1964, 325-бет.
22 Ўша жойда, 325-326-бетлар.