126
to‘lovlar elektron hujjatlar yoki to‘lov vositalaridan foydalangan
holda amalga oshiriladi. Shu bilan birga, jismoniy shaxslar ham,
tashkilotlar ham tovarlar (yoki xizmatlar)ning xaridorlari sifatida
ishtirok etishlari mumkin (2.3.2-rasm).
2.3.2-rasm. Biznes ishtirokchilarining o‘zaro ta’siri
Elektron tijorat va elektron biznes o‘rtasidagi asosiy
farqlar :
elektron biznes tijorat komponentiga ega bo‘lishi yoki bo‘l-
masligi mumkin ;
elektron tijorat - telekommunikatsiya texnologiyalaridan
foydalangan holda marketing, sotish, tovarlar / xizmatlarni sotib
olishdan iborat bo‘lgan elektron biznesning cheklangan ko‘rinishi;
elektron biznes bir nechta kompaniyalarni zanjirga
birlashtirish orqali qo‘shilgan qiymat ketma-ketligini qo‘llab-
quvvatlaydi;
Buyurtma
shakli
Hisobga olish
ma’lumoti
To‘lov shakli
Hisobdan
chiqargan
ligi
haqida
ma’lumot
Banklararo almashuv
Javob va schyot
fakturalar
Yetkazish
xizmati
Каtaloglar
Yetkazish haqida
ko‘rsatma
Yetkazib
berish xabari
Xaridor
Yetkazib
beruvchi
Mijoz bаnki
Yetkazib beruvchi
banki
127
elektron biznesning asosiy e’tibori yetkazib berish zan-
jirlarini va kompaniyaning ichki faoliyatini boshqarish
Elektron tijorat obyektlari :
qonun hujjatlariga muvofiq egallabolishi mumkin bo‘l-
gan
tovarlar, shu jumladan, moddiy aktivlar, mahsulotlar,
buyumlar, xom ashyo, sanoat maqsadlari uchun mahsulotlar va
boshqa mulk huquqi obyektlari;
ish;
xizmat.
Elektron tijorat subyektlari :
shaxslar mulkchilik shaklidan va yuridik - huquqiy shak-
lidan qat’iy nazar, yuridik shaxslar, shu jumladan chetellik yuridik
shaxslar;
moliyaviy institutlar;
boshqa yuridik shaxslar;
davlat
huquq subyekti sifatida;
hokimiyat organlari;
elektron tijoratda qatnashadigan davlat tashkilotlari vakil-
lari:
- elektron tijorat bilan shug‘ullanuvchi shaxslar;
- tegishli tovarlar, ishlarning xaridorlari va buyurtmachilari
yoki xizmatlar.
Dastlab,
elektron tijorat deganda kompyuter tarmoqlari
orqalitovarlarni sotish va mablag‘larni o‘tkazish tushuniladi.
Kredit yoki telefon kartasidan foydalanganda, biz elektron ti-
joratda ishtirok etamiz.
Banklar elektron to‘lov tizimlari yordamida mablag‘lari
o‘tkazmalarini amalga oshirganda, ular elektron tijoratda
qatnashadi. Biroq, bank to‘lov tizimlari ochiq bo‘lmaydi. Bunday
tizimning ishlash imkoni unda ishtirok etayotgan banklar yoki
ma’lum bir bank mijozlari bilan cheklanadi.
Shu bilan birga, Internet ochiq tizim bo‘lib, foydalanuv-
chilarning o‘zaro harakatining mutlaqo yangi turini anglatadi.
128
Shu sababli, endi "elektron tijorat" atamasi Internetdan
foydalanish mumkin bo‘lgan deyarli barcha jihatlarni qamrab
oladi.
Elektron tijoratning quyidagi
ikki jihatini ajratib ko‘rsatish
mumkin :
Elektron tijorat Internetda
savdo sifatida. Elektron tijorat
Internetdan foydalangan holda tovarlar va xizmatlarni sotishni o‘z
ichiga oladi.
Elektron tijorat bozor sifatida. Elektron tijorat faqatgina
mahsulotlarni sotib olish va sotish bilan cheklanmaydi. Masalan,
virtual do‘kon nafaqat o‘z Internet-foydalanuvchilariga o‘z
mahsulotlarini taklif qilishi, balki mahsulot etkazib beruvchilarni
izlashi, ular bilan shartnomalar tuzishi, to‘lovlarni amalga oshiri-
shi, xodimlarni yollashi va Internet orqali marketing kampaniya-
larini o‘tkazishi mumkin. Shu bilan birga, elektron tijorat jarayon-
ida ishtirok etadigan kompaniyalar bu haqda hatto xabardor
bo‘lmasliklari mumkin. Elektron tijorat tovarlarni
ishlab chiqarish,
taqsimlash va almashish jarayonlariga, shuningdek, iste’mol-
chining mahsulot to‘g‘risida qanday ma’lumot olishi va savdo
bitimi tuzishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: